Zuid-Afrika zoekt verpleegkundigen

In de sloppenwijk Du Noon, twintig kilometer ten noorden van Kaapstad, moeten de veertigduizend inwoners het stellen met één ziekenhuis met zes verpleegsters. Patiënten moeten bij het krieken van de dag al in de rij gaan staan willen ze een behandeling krijgen. “Ik weet niet wat te doen: ik moet morgen naar het werk en zal een familielid moeten vragen om mijn dochter mee te nemen”, zegt een moeder die tevergeefs wacht op een routine-inenting van haar drie maanden oude dochter. In de dagkliniek van Khayelitsha, de grootste township van Kaapstad, wacht de 58-jarige Oliver Lala al van vijf uur ’s morgens op medicatie voor zijn astma.
De situatie in Du Noon is tekenend voor het hele land. Een nijpend tekort aan verplegend personeel is de belangrijkste reden voor de lange wachttijden. Volgens de laatste cijfers van de minister van Volksgezondheid, Manto Tshabalala-Msimang, komt Zuid-Afrika bijna veertigduizend verpleegkundigen tekort. Enkel in Kwazulu Natal en Gauteng zijn er al twintigduizend vacatures. In West-Kaap zijn er 3.431 openstaande vacatures, met name op de afdelingen intensieve zorg en mentale gezondheidszorg.
Mike Waters, woordvoerder van de oppositiepartij Democratic Alliance, noemt het tekort “schokkend” en wijst de overheid aan als schuldige, omdat die het probleem te lang heeft laten betijen. Het tekort ontstond in 1994, na een herstructurering van de verpleegscholen. De tekorten werden nog erger toen de regering in 2004 een moratorium op nieuwe scholen instelde om de wildgroei van privéscholen te stoppen. Volgens Waters stelt de regering inmiddels al bijna vijf jaar nieuwe regels voor publieke en private verpleegscholen uit.
Economische kost
Het verpleegtekort zorgt niet alleen voor lange wachttijden voor de patiënten, maar heeft ook een economische prijs, zegt dokter Lwazi Manzi van het Pietermaritzburg Ziekenhuis. Door het tekort aan personeel in de eerstelijnscentra worden veel patiënten niet tijdig geholpen en moeten ze uiteindelijk een duurdere en meer intensieve behandeling ondergaan als hun ziekte al verder gevorderd is. Dat leidt tot een vicieuze cirkel waarbij nog meer druk gelegd wordt op de gezondheidszorg.
Het tekort is niet enkel te wijten aan de onderwijsproblemen, maar ook aan het karige loon, de werkomstandigheden en de veiligheidsriciso’s voor het personeel, zegt Asanda Fongqo van de Democratic Nursing Organisation of South Africa (DENOSA). Volgens DENOSA verdient een professionele verpleegkundige tussen 8.800 en 12.000 euro per jaar, afhankelijk van de scholingsgraad en ervaring. Dat is ongeveer de helft van wat in het buitenland verdiend kan worden.
Nog volgens Fongqo zijn er veel gevallen van agressie door patiënten die hun frustratie niet langer de baas kunnen. De verpleegkundigen werken onder een voortdurende tijdsdruk en zijn gefrustreerd door een gebrek aan materiaal.
Het ministerie van Volksgezondheid is naar eigen zeggen hard aan het werk om die problemen aan te pakken. Het heeft een nieuw loon- en carrièresysteem opgezet voor verpleegkundigen in de publieke ziekenhuissector. Het ministerie probeert ook vrijwilligers uit de burgerdienst over te halen om aan de slag te gaan in de gezondheidszorg. Dat heeft in 2008 al tot 1500 nieuwe tijdelijke verpleegkundigen geleid, maar zelfs als die na hun burgerdienst allemaal voltijds aan de slag gaan, betekent het nog steeds een druppel op de hete plaat.