“‘Kent de wereld nog schaamte?’

De deuren van COP30 in Belém zijn gesloten en wat rest is, zoals elk jaar, de collectieve zucht van teleurstelling. Tijdens COP30 voelde ik opnieuw wat weinig mensen zien.

Ik reis alleen en zelfs hier, tussen delegaties, ministers, badges en beveiligingspoorten, kan activisme een eenzame plek zijn. Terwijl mijn leeftijdsgenoten studeren en uitgaan, zit ik in vergaderzalen, bilaterales en onderhandelingsruimtes. Om eerlijk te zijn, betrap ik mezelf soms op twijfel of het allemaal zin heeft.

Toch begon ik deze klimaattop met een zeldzaam gevoel van optimisme.

De eerste persoon die ik er tegenkwam was Kato, mijn vriend uit Tuvalu, wiens land letterlijk verdwijnt. Hij gaf mij een hug en zei met zijn bekende grijns: ‘Brother, glad you’re here, we have lots to do’.

De zalen trilden van de energie van inheemse leiders en jonge activisten. En voor het eerst hadden we iets in handen dat verder ging dan morele verontwaardiging. Het Internationale Gerechtshof publiceerde deze zomer zijn Adviesopinie, en hoewel die niet juridisch bindend is, verandert ze wel het speelveld.

Ze maakt duidelijk dat staten verplichtingen hebben om de klimaatcrisis te voorkomen en dat zij verantwoordelijk kunnen worden gehouden voor de schade die ze veroorzaken of verergeren. Regeringen kunnen zich niet langer verschuilen achter vaagheid. De wet staat nu aan de kant van klimaatrechtvaardigheid en geeft slachtoffers, jongeren en toekomstige generaties een juridisch fundament dat tot nu toe ontbrak.

In gewone woorden betekent dit dat regeringen niet meer kunnen doen alsof klimaatverandering een fataliteit is. Ze hebben een plicht. En als ze die plicht negeren, kunnen ze ter verantwoording worden geroepen.

Wie krijgt toegang?

Mijn opdracht op COP was helder. Ik gebruikte mijn toegang tot de klimaattop om de deur open te breken voor stemmen uit het Globale Zuiden. Mijn doel was concrete bruggen slaan tussen beleidsmakers en de frontlinies van de crisis.

 ‘COP30 was het pijnlijkste bewijs dat het proces van de klimaattop structureel kapot is.’

Climate Justice for Rosa liet kinderen en tieners rechtstreeks spreken met EU- en VN-leiders. Ik bracht de perspectieven van jongeren over Loss and Damage, klimaatfinanciering en mensenrechten op podia van het VN-Mensenrechtenbureau (OHCHR) en de Internationale Organisatie voor Migratie (IOM).

Ik mocht spreken naast de Speciale VN-Rapporteur bij de lancering van de Sumaúma Pledging Tree, vóór klimaatactie gebaseerd op mensenrechten. Dit zijn geen symbolische momenten, maar kleine barsten in een systeem dat veel te lang gesloten is gehouden voor de jonge generatie.

Maar de teleurstelling na deze COP was harder dan de drie vorige. De vermoeidheid werd existentieel. We zien hoe de wereld opnieuw buigt voor de fossiele industrie. COP30 was het pijnlijkste bewijs dat het proces van de klimaattop structureel kapot is.

Het einddocument is een schande. De wereld vroeg om een routekaart voor de uitfasering van fossiele brandstoffen. Wat we kregen was een tekst die niet eens durft te benoemen wat de crisis veroorzaakt. Consensus betekent veto. En dat veto ligt in handen van klimaatcriminelen.

De aanwezigheid van duizenden fossiele lobbyisten, talrijker dan de delegaties van landen die al verdrinken, branden of verhongeren, is het bewijs van dit falen. Terwijl Frankrijk in de plenaire zaal pleitte voor ambitie, gaf het een delegatiebadge aan Patrick Pouyané, de CEO van TotalEnergies. Ik zag hem daar rondlopen en kon het bijna niet geloven. Ik gebruikte mijn badge om jonge klimaatslachtoffers een stem te geven in discussies waar beslissingen worden genomen, terwijl Frankrijk diezelfde badge aan fossiele belangen gaf.

De échte leiders

Tegenover deze onrechtvaardigheid zagen we wie de échte leiders waren.

Toen het Colombiaanse delegatielid Diana Mejía in de slotvergadering zei dat zij geen uitkomst kon steunen zonder routekaart naar een rechtvaardige en billijke transitie weg van fossiele brandstoffen, sprak zij de waarheid van een hele generatie. De reactie was veelzeggend.

‘De fossiele machten behandelen mensen die om hun overleving vechten als een storende factor.’

De Russische onderhandelaar Sergei Kononuchenko beschuldigde haar ervan zich te gedragen als een kind dat niet krijgt wat het wil. Dit is de echte machtsstructuur van de wereld. Een oude witte man die een vrouw die de stem van het mondiale zuiden en de toekomst van een generatie vertegenwoordigt, het zwijgen wil opleggen.

Mejía vroeg niet om een speeltje, maar om een plan B voor onze gezamenlijke toekomst, een garantie op overleven. Wanneer het “kind” dat niet krijgt wat het wil, letterlijk zal sterven door het uitblijven daarvan, is luisteren geen gunst, maar de enige morele plicht. Dit is de mentaliteit van de fossiele machten: zij behandelen de mensen die om hun overleving vechten als een storende factor.

Daarom is de oprichting van de Eerste Internationale Conferentie voor de Uitfasering van Fossiele Brandstoffen zo belangrijk. Colombia en Nederland deden wat het VN-Klimaatverdrag (UNFCCC) niet kon. Zij openden het plan B. Een spoor dat het vetorecht van de fossiele machten omzeilt. Dit initiatief bewijst dat de strijd op de COP, hoe pijnlijk ook, de noodzakelijke druk creëert voor échte diplomatieke alternatieven.

In een jaar gekenmerkt door minimale concrete actie, stond België met ongeveer 80 landen zijde aan zijde als Coalition of the Willing om een échte routekaart voor de uitfasering te eisen. Minister Crucke nam belangrijke stappen door middelen toe te zeggen aan het Congobekken (een erkenning van historische verantwoordelijkheid) en door zich aan te sluiten bij de Global Initiative for Information Integrity on Climate Change.

Het Europees Parlement riep op tot de steun van het Fossil Fuel Non-Proliferation Treaty-initiatief (FFNPT). Dit initiatief is gebaseerd op drie pijlers: het stoppen van nieuwe fossiele projecten, het uitfaseren van bestaande productie, en het zorgen voor een rechtvaardige overgang voor werknemers en gemeenschappen.

De volgende stap is nu de formele omslag: van pleidooi in de Coalitie naar het bouwen aan dit plan B. Dit vereist dat zowel België als de Europese Commissie (de uitvoerende arm van de EU) het FFNPT-initiatief officieel onderschrijven en daarmee de leiding nemen. Alleen door deze daad van diplomatieke moed en steun aan dit bindende alternatief kan de wereld de diplomatieke macht creëren om het vetorecht van de vervuilers te omzeilen.

De waarheid is dat de crisis niet langer in de toekomst ligt. Ze zit in stiltes na slecht nieuws, in verjaardagen die niet meer gevierd worden en in luchtfoto’s van eilanden die verdwijnen. De klimaatcrisis is geen hoofdstuk uit een rapport, maar een lijst met namen. En die lijst wordt langer. Niet door de natuur, maar door keuzes. Door het uitblijven van actie.

De vraag na deze klimaattop is daarom niet of de wereld nog tijd heeft, maar of zij nog schaamte kent. Als zelfs dat verdwenen is, rest er alleen verzet.