Was 11 september 2001 werkelijk zo belangrijk?

Osama bin Laden was geen martelaar. Hij was zeker geen Che Guevara, ook al kwam hij door toedoen van de CIA op een opvallend gelijkaardige manier aan zijn einde. We kunnen echter niet ontkennen dat Osama een reeks gebeurtenissen wist te ontketenen waardoor zijn meerdere, de Verenigde Staten, nu minder sterk staan dan in de vredige tijden van unilateralisme aan het eind van de vorige eeuw. We moeten toegeven dat Osama op het moment dat hij in mei van dit jaar door de Navy Seals werd doodgeschoten, in het duel met Washington op voordeel stond.

En nu de schok van zijn dood wat is weggeëbd, worden de echt belangrijke gevolgen van Osama’s aanslagen van 11 september duidelijker, met als wellicht belangrijkste feiten de nederlaag in de oorlog in Afghanistan die de VS waarschijnlijk niet zal kunnen ontlopen, de aangetaste positie van de VS in Pakistan –een van de beste strategische bondgenoten van Washington–, de slinkende invloed van de VS op de gebeurtenissen in het Midden-Oosten en het massale verlies aan legitimiteit van de Amerikaanse macht in de hele wereld.

Kort nadat de VS in oktober 2001 op zoek naar Osama ten oorlog trokken tegen de Taliban, schreef ik een analyse die op grote schaal werd verspreid en die op dat moment veel stof deed opwaaien. Zij voorspelde evenwel hoe de titanenstrijd tussen een wereldmacht en een vastberaden fanaticus de komende tien jaar zou verlopen. Ik herneem hier een deel van die tekst:

Na de aanslagen van 11 september schreef een aantal auteurs dat dit wel eens een list kon zijn geweest om de VS te laten vastlopen in een interventieoorlog in het Midden-Oosten en de moslimwereld tegen zich in het harnas te jagen. En of dit nu inderdaad bin Ladens strategische bedoeling was of niet, het is precies waartoe de Amerikaanse bombardementen op Afghanistan hebben geleid…

De wereldwijde steun waar de Amerikaanse president George Bush zo graag mee uitpakt, is misleidend. Natuurlijk betuigden heel wat regeringen hun steun aan de oproep van de VN-Veiligheidsraad voor een wereldwijde campagne tegen het terrorisme. Veel minder landen werken echter actief mee aan acties op het vlak van toezicht door inlichtingen- en politiediensten. En nog minder landen steunen de militaire campagne en hebben hun grondgebied opengesteld voor de doortocht van Amerikaanse vliegtuigen op weg naar Zuidwest-Azië. En alleen de harde kern van westerse bondgenoten uit de Koude Oorlog doorstaat de ultieme test en is bereid troepen en wapens ter beschikking te stellen om samen met de Britten en Amerikanen te gaan vechten in de ruwe vlakten en ijzige bergen van Afghanistan.

Bin Ladens terroristische methodes zijn verwerpelijk, maar je moet de duivel wel geven wat hem toekomt. Hij heeft door middel van theorie of praktijk geleerd hoe je een guerrillaoorlog voert in een nationale, Afghaanse omgeving en dat omgezet in een wereldwijde context. De internationale tegenhanger van de nationale volksbasis is de jeugd in de wereldwijde moslimgemeenschap, met haatgevoelens tegen de westerse overheersing als explosief mengsel dat enkel hoefde te worden aangestoken.

De aanslagen van 11 september waren vreselijk en gruwelijk, maar vanuit een bepaald oogpunt waren zij niets anders dan een variant op de Foco-theorie van Che Guevara. Volgens Che heeft een moedige guerrilla-actie twee doelen: de vijand demoraliseren en je volksbasis macht geven door haar te laten deelnemen aan een actie die toont dat de almachtige regering inderdaad kwetsbaar is. De vijand wordt dan verleid tot een militair antwoord dat zijn geloofwaardigheid verder ondermijnt in een voornamelijk politieke en ideologische strijd. Voor bin Laden is terrorisme niet het doel, maar een middel om een doel te bereiken. En tegen dat doel kan Bush met zijn retoriek over de verdediging van de beschaving door middel van wraakbombardementen niet concurreren: een visie van een islamitisch Azië bevrijd van Amerikaanse economische en militaire macht, Israël en corrupte surrogaatelites en waar opnieuw rechtvaardigheid en islamitische vroomheid heersen.

Toch stond Washington niet bepaald ongewapend in deze ideologische oorlog. In de dagen na 11 september had het kunnen reageren op een manier die bin Ladens politieke en ideologische aantrekkingskracht kon afzwakken en een nieuw tijdperk in de Amerikaans-Arabische relaties kon inluiden.

In de eerste plaats had Washington kunnen afzien van unilaterale militaire actie en de wereld laten weten dat het via wettelijke weg gerechtigheid zou nastreven, hoe lang dat ook mocht duren. Het had kunnen meedelen dat het zou streven naar een proces dat een combinatie vormde van geduldig multinationaal onderzoek, diplomatie en het gebruik van aanvaarde internationale instrumenten als het Internationaal Gerechtshof.

De legitimiteit van de VS als hoeder van de wereldorde staat op het diepste punt ooit.

Als tweede deel van zijn progressieve reactie had Washington een fundamentele verandering in zijn Midden-Oostenbeleid kunnen aankondigen, met als belangrijkste punten het terugtrekken van zijn troepen uit Saoedi-Arabië, het einde van de sancties en militaire acties tegen Irak, resolute steun voor de onmiddellijke instelling van een Palestijnse staat en het bevel aan Israël om meteen de aanvallen op de Palestijnse gemeenschappen stop te zetten.

Realisten inzake het buitenlands beleid zullen zeggen dat die strategie onmogelijk te verkopen valt aan het Amerikaanse volk, maar ze hebben zich al eerder vergist. Indien Washington voor deze weg had gekozen in plaats van – zoals gewoonlijk – het recht in eigen handen te nemen, hadden de VS kunnen opstaan als voorbeeld van een grote mogendheid die zich beheerst en de weg kunnen banen voor een nieuw tijdperk in de relaties tussen volkeren en naties. Maar de instincten uit een unilateraal, imperialistisch verleden hebben de bovenhand gehaald. In die mate dat zelfs op het thuisfront het recht op een afwijkende mening en op democratische diversiteit – een van de sterke ideologische aantrekkingspunten van de Amerikaanse samenleving – fundamenteel wordt bedreigd door de draconische wetgeving waar types die houden van orde en wet op aandringen… zij maken gewoon gebruik van de huidige crisis om hun autoritaire agenda van vóór 11 september door te drukken.

Het ziet ernaar uit dat Washington zichzelf in een no-winsituatie heeft geplaatst.

Als het bin Laden doodt, wordt hij een martelaar en een onuitputtelijke inspiratiebron, vooral voor jonge moslims.

Als het hem levend gevangenneemt, zal zijn bevrijding op massaal verzet stuiten en zal het niet mogelijk zijn om hem de doodstraf toe te dienen zonder dat dit leidt tot massale opstanden in de hele islamitische wereld.

En als Washington er niet in slaagt bin Laden te doden of gevangen te nemen, krijgt hij een aura van onoverwinnelijkheid, zoals iemand die de gunst geniet van God en dus strijdt voor een rechtvaardige zaak…

11 september was een onbeschrijflijke misdaad tegen de mensheid, maar de reactie van de VS heeft in het hoofd van veel mensen het idee doen ontstaan van een oorlog tussen visie en macht, tussen rechtvaardigheid en kracht en – hoe pervers dit ook mag zijn – tussen geest en materie. U zult het niet horen op CNN of lezen in The New York Times, maar eigenlijk is Washington terechtgekomen op bin Ladens geliefkoosde strijdterrein.

Ik wil hier niet de eer opstrijken voor de originele gedachten in deze tien jaar oude tekst. Vele anderen die de geschiedenis van verzetsbewegingen en imperialistische reacties hebben bestudeerd, zouden toen hetzelfde hebben kunnen schrijven en hebben kunnen voorspellen hoe de gebeurtenissen in de komende tien jaar zouden zijn gelopen.

Al Qaeda staat vandaag als organisatie inderdaad veel minder sterk. Maar ook de VS is sterk verzwakt en tot het breekpunt toe overbelast door zijn interventies in Afghanistan en Irak die Al Qaeda heeft helpen uitlokken. De legitimiteit van de VS als hoeder van de wereldorde staat op het diepste punt ooit en er bestaat twijfel of de Amerikanen hun militaire plannen kunnen voortzetten, omwille van het verzet tegen de massale belastingtekorten die deze interventies mee hebben veroorzaakt.

Veel waarnemers vinden het nauwelijks te verwonderen dat de VS tien jaar na 11 september op verlies staan en wanhopig proberen zich zonder gezichtsverlies terug te trekken uit de oorlog in Afghanistan, die het rechtstreekse gevolg was van de aanslag op de Twin Towers. Oppermachten leren echt nooit uit de geschiedenis. Washington is domweg op Osama’s lievelingsterrein terechtgekomen. Die stap werd ingegeven door imperialistische overmoed en had de intussen bekende gevolgen: duizenden doden, een tanende geloofwaardigheid, een slinkende legitimiteit en een aanzienlijke uitholling van de macht van de VS.