Help! Geen haai

De overbevissing op grote haaien als de tijgerhaai en de zwartpunthaai voor de oostkust van de Verenigde Staten veroorzaakt een kettingreactie. De grote haaien zijn de natuurlijke vijanden van roggen en kleine haaien, en daarvan zwemmen er nu veel te veel rond. Het aantal koeneusroggen bijvoorbeeld is sinds 1970 vertwintigvoudigd. Dat is dan weer slecht nieuws voor de prooien van de roggen, zoals de kammossels. Die zijn zo bedreigd dat de roggen intussen overschakelen op andere schelpdieren, zoals oesters.
Daar houden de problemen niet op, schrijven marinebiologen Ransom Myers en Charles Peterson in Science. Kammossels en andere schelpdieren filteren zeewater. Door hun achteruitgang gaat ook de waterkwaliteit erop achteruit.
“We hebben grote zeegrasbedden gezien die omgewoeld waren door hongerige roggen op zoek naar schelpdieren”, zegt Peterson van het Instituut voor Marinebiologie aan de Universiteit van Noord-Carolina. Zeegrasbedden bevatten verschillende algensoorten en worden beschouwd als de kraamkamer van vele vissoorten.
Grote haaien staan als roofdier helemaal bovenaan de voedselpiramide, wat betekent dat zij eten en door niemand gegeten worden. Deze “toppredatoren” zijn belangrijk voor het evenwicht van een ecosysteem van de oceaan.
“We hebben letterlijk de top van het voedselweb in de oceaan gekapt en dat brengt het ecosysteem uit zijn evenwicht”, zegt Julie Baum van de Dalhousie universiteit in Canada. “Er is weinig twijfel dat hetzelfde aan het gebeuren is in de andere kustgebieden van de planeet.” Baum toonde al in 2003 aan dat meer dan negentig procent van alle grote predatoren in de wereldoceanen verdwenen waren, vooral door overbevissing.
Grote haaien zijn niet zo interessant voor hun vlees, maar wel voor hun vinnen en kraakbeen. Veel vissers vangen grote haaien in hun net, snijden de vinnen eraf en gooien de bloedende, stervende haai weer overboord. De vraag naar haaienvinnen, onder meer om er soep van te maken, stijgt met meer dan vijf procent per jaar.
Sommige rapporten schatten dat de markt voor haaienvinnen en haaienkraakbeen als alternatief geneesmiddel tegen gewrichtspijn jaarlijks een biljoen dollar waard is. In de VS verkoopt elke apotheek producten op basis van haaienkraakbeen, hoewel de effectiviteit nooit werd bewezen. Haaien worden pas na zo’n twintig jaar geslachtsrijp en hebben relatief weinig jongen, waardoor de populatie zich uiterst moeilijk herstelt.
De VS en Canada hebben het afsnijden van vinnen en weer overboord gooien van de vis in het begin van de jaren negentig verboden, net als zestig andere landen. Mexico sloot zich er deze maand bij aan. Maar de verboden zijn niet alleen moeilijk af te dwingen, ze leiden ertoe dat nu de hele vis wordt opgehaald en zorgen dus niet voor extra bescherming, zegt Baum.
Volgens marinebioloog Peterson zou het publiek er goed aan doen om geen haaienproducten meer te kopen. Daarnaast zou er een volledig verbod moeten komen op vangst van grote kusthaaien.