Waarom zijn tatoeages zo populair?

Zoals MO* deed tijdens Tatoueurs, Tatoués, de grootste (antropologische) tentoonstelling ooit over tatoeëerkunst in onze contreien. Uw dienaar toog erheen en zette vijf wetenswaardigheden op een rij.

# 1 -  Iedereen doet het

Tatoeëren komt in alle continenten voor en is van alle tijden. Bij de duizenden jaar oude ‘ijsman’ Ötzi, de menselijke mummie die door bergbeklimmers in de Oostenrijks-Italiaanse Alpen werd teruggevonden, waren inkervingen aangebracht op het lichaam, ingewreven met koolpoeder. Zijn tatoeages bevonden zich waar het pijn deed, loco dolenti. Ötzi leed vermoedelijk aan artrose en de puntjes, strepen en kruisen waren klaarblijkelijk bedoeld als therapie.

Vandaag wordt medische tatoeage of dermotagrafie nog wel toegepast,  maar dan enkel voor de behandeling van wijnvlekken bijvoorbeeld, littekens, of de reconstructie van wenkbrauwen en tepelhoven. Terwijl in de Oudheid hoofdzakelijk buiten de marges van koninkrijken en stadstaten getatoeëerd werd, onder meer in Griekenland of Noord-Afrika, vinden we in het West-Europa van toen weinig of geen sporen terug.

De Romeinen gaven Keltische stammen die leefden in wat vandaag Schotland heet, weliswaar de naam Picten, maar Picti kon zowel “geverfden” als “getatoeëerden” betekenen en dus evengoed slaan op blauwe “lichaamsschilderingen”. Behalve in Griekenland en Rome werden tatoeages in de Oudheid ook vaak gebruikt als merkteken voor criminelen of bij wijze van eigendomstitel, op de huid van slaven en werklui.

# 2 -  De KKK is tegen tatoeages

Katholieken, communisten en kolonialen hebben er ook voor gezorgd dat tatoeëring in de verdomhoek belandde. In China werden duizenden jaren lang tatoeages gezet, meestal aan de marges van de samenleving, maar evengoed verwerden zij tot statussymbolen van adel of burgerij.

Tijdens zijn “culturele revolutie” in de jaren zestig bond Mao Zedong echter een oorlog aan met de tatoeëerders, omdat hij vond dat de praktijk getuigde van “onzuiverheid” en “onoprechtheid”. Ook vandaag staat de goegemeente in China eerder afkerig tegenover dergelijke lichaamsversieringen.

In Europa en in de Europese kolonies verdween tatoeëren dan weer door de bekeringsijver van de christelijke missionarissen. Ironisch genoeg zouden contacten met de ‘Nieuwe Wereld’ uiteindelijk voor een renouveau zorgen, voornamelijk vanaf de negentiende eeuw.

# 3 -  TTT - van Tatau naar Tribal en Terug

Tatoe is afgeleid van tatau, een woord uit het Samoa, een ethnische groep uit Polynesië. De Britse Captain Cook  die ook voet aan wal zette bij de Samoa en hun lichaamsversieringen beschreef in zijn reisverslagen, verbasterde het woord tot het Engelse tattoo. De typische tapping style die op Samoa werd gebruikt, waarbij met een “kam” gaatjes worden geklopt in de huid, heeft de kolonisatie overleefd en is vandaag zelfs wereldwijd gekend.

Zogenaamde tribals grijpen trouwens dikwijls terug naar traditionele motieven uit onder meer Samoa. De bewoners daar gebruikten vaak geometrische vormen of gestyliseerde afbeeldingen van dingen (werktuigen, boten, ..) of fauna (vissen, vogels, ..). Traditioneel was tatoeëren op Samoa een pijnlijke en soms zelfs dodelijke aangelegenheid; het langdurige ritueel diende onder meer om aan de “drager” lichaamskracht te geven en een hernieuwd bewustzijn van pijn.

# 4 - Van marginaal naar modieus

Inheemse volkeren uit Noord-Amerika hebben sinds jaar en dag de kunst van tatoeage beoefend, met een voorkeur voor gezichtstatoeage: dikwijls een spiegel van schoonheid, kracht, groepsaffiliatie, mysterie en geloof. De oudste sporen van tatoeëring werden teruggevonden in Nunavut en zijn ongeveer 3.500 jaar oud.

Vandaag is naar verluidt één op vier Amerikanen getatoeëerd, zo we de tentoonstellingsmakers mogen geloven. Die doorbraak kwam er vooral dankzij de ontwikkeling van de elektrische tatoeëermachine (1881), door de Amerikaanse tattoo artist Samuel O’Reilly. De toestellen die vandaag in shops gebruikt worden, zijn op enkele minieme wijzigingen na, volledig gebaseerd op O’Reilly’s uitvinding. Langzaam aan evolueerde tatoeëring vanuit de marge, onder meer te “bezichtigen” op kermissen en freak shows, naar een heuse kunstvorm, gretig gekaapt door reclame, mode- en muziekwereld.

# 5 - Veerle Baetens & Japanse stempelaars

Vlaamse filmliefhebbers herinneren zich zonder twijfel de getatoeëerde rug van actrice Veerle Baetens, in de film The Broken Circle Breakdown. Die tatoeages zijn weliswaar nep, maar ze werden niettemin ontworpen door een echte professional uit de Hoogstraat in Brussel. Emilie “La Perla” specialiseert zich al jaar en dag in traditionele Japanse motieven.

In Japan heeft tatoeage doorheen de geschiedenis vele betekenissen gehad: van brandmerk voor veroordeelden of onderdrukte etnische minderheden, over bijgeloof en overgangsrituelen, tot een teken van vrouwelijkheid en stijl. Sommige Okinawa-dames (in Zuid-Japan) meenden dat ze het hiernamaals niet binnenmochten zonder tatoeages.

Vanaf de 17^e eeuw werd tatoeëren in Japan echter overwegend decoratief en het beleefde zijn hoogtepunt in de 19^e eeuw. Japanse tatoeage is nauw verwant met de stempelkunst (ukiyo-e), waarvan enkele prachtexemplaren tentoongesteld zijn op Tatoueurs, tatoués en waarvan u hieronder eentje kan bewonderen. Wie meer inspiratie wil dan een blik op Pinterest of de rug van Veerle Baetens, kan tot en met 18 oktober terecht in het Parijse Musée du Quai Branly.