Duurzaam ondernemerschap in Turkije

Volgens Muzaffer Ekin Şişli, een Turkse duurzaamheidsactivist, kun je de Turkse samenleving verdelen in drie groepen. “Ten eerste zijn er de mensen op het platteland. Zij leven in de natuur en hebben bijgevolg slechts een kleine ecologische voetafdruk. Daarnaast zijn er de stedelingen, die grotendeels niet stilstaan bij duurzaamheid. De derde groep bestaat uit mensen die zich actief bewust zijn van duurzaamheid. Zij vormen een kleine minderheid in de steden.” De laatste groep groeit traag, maar heeft nog geen ‘kritische massa’ (een voldoende groot deel van de samenleving van waaruit een innovatie zich kan verspreiden) bereikt.

Natuurbescherming en biologisch voedsel zijn de twee thema’s die het meest bewustzijn oproepen in Turkije. Jeremy Pingul, een duurzaam ondernemer in Istanbul, legt uit. “De meeste Turken hebben familie op het platteland, in de bergen of bij de zee. Hierdoor zijn ze verbonden met de natuur en stellen ze vers en kwaliteitsvol eten op prijs.”

Ecologisch bewustzijn

Maar globaal genomen missen Turken holistisch begrip van duurzaamheid. Mensen die zeggen belang te stellen in het milieu gooien hun sigaret achteloos weg in de natuur. De meerderheid van de bevolking ziet niet in dat wat je ook koopt, consumeert of weggooit een impact heeft op de planeet. Joachim Behrendt, professor ondernemerschap, ondernemer en investeerder in Turkije, gelooft dat die houding ook op macroniveau leeft. “Turkije is een land in volle ontwikkeling. Turken geloven niet dat ze zich duurzaamheid kunnen veroorloven. Dus bouwen ze een grote kerncentrale.”

Ondernemerschap

Zijn Turken goed in het opzetten van bedrijven? Absoluut. Behrendt bevestigt_ “Turken hebben een natuurlijk talent om een klein bedrijfje op te starten. Ze zijn goed in onderhandelen en geld verdienen.”

Zijn Turken ondernemers? Hier is het antwoord nee. Een ondernemer is een vernieuwer, terwijl Turkse ondernemers eerder kopiëren dan innoveren. Neşen Yucel, medeoprichter van het Turks start-up-platform Stage-Co, zegt dat wanneer Turken een bedrijf oprichten, “ze de goede aspecten kopiëren in de hoop hetzelfde succes te hebben. Maar ze voegen nauwelijks nieuwe aspecten toe aan het idee.” De verklaring hiervoor is drieledig.

Ten eerste spelen tradities en gewoontes in het leven van de gemiddelde Turk een erg grote rol. Aysu Erdoğdu, een jonge Turkse sociaal ondernemer, voegt hieraan toe_ “De Turkse samenleving is erg hecht. Wanneer je één persoon wil veranderen, moet je een hele samenleving veranderen.” Jongeren leren zich gedragen zoals het hoort. De samenleving stelt afwijkend gedrag niet op prijs. Ten tweede en meer specifiek is er een algemene afkeer van nieuwe ideeën en bedrijfsconcepten. Jeremy Pingul legt uit. “Voor ze hun eigen bedrijf starten, willen Turken zeker zijn dat hun bedrijfsmodel werkt. Ze zijn bang om te falen.”

Ten derde is er het onderwijs dat creativiteit allesbehalve stimuleert. Studenten worden gedwongen om grote brokken informatie uit het hoofd te leren om zo te slagen voor het eindexamen dat toegang geeft tot de universiteit. Wanneer ze zijn toegelaten tot een kwaliteitsvolle universiteit, volgen ze niet hun passie. In plaats daarvan beginnen ze de meest prestigieuze opleiding die hun score hen toelaat. Dat is wat hun familie en de samenleving verwachten.

Opportuniteiten?

Wat zijn opportuniteiten voor groene ondernemers? Eerder zagen we dat natuurbehoud en biologisch voedsel de thema’s zijn die het meeste bewustzijn kennen. Deze sectoren zijn echter allesbehalve evident voor ondernemers. Ten eerste wordt natuurbehoud in Turkije grotendeels uitgevoerd door ngo’s. Vervolgens zijn er grote producenten van biologisch voedsel, maar zij concentreren zich vooral op de Europese markt. De kleine producenten vechten om te overleven wegens een kleine markt en scepticisme tegenover biologische labels. In beide sectoren is het een uitdaging om een winstgevend bedrijfsmodel te vinden.

Maar er is hoop. De overheid erkende onlangs het belang van hernieuwbare energie en verhoogde haar steun wegens de stijgende vraag naar energie. Omwille van Turkijes reusachtige omvang en gunstige ligging, hebben zowel wind- als zonne-energie het potentieel om in belangrijke mate bij te dragen tot een stabiele en veilige energieproductie.

Transfer

Bovendien is in Turkije, in tegenstelling tot in Europa of de VS, nog niet alles geprobeerd. De meeste duurzame sectoren zijn onderontwikkeld. Er is dus ruimte om duurzame bedrijfsmodellen die hun succes in het Westen hebben bewezen te implementeren in Turkije. Zo is het potentieel voor energie-efficiëntie of recyclage gigantisch in Turkije. Daarnaast is ecotoerisme veelbelovend, gezien de gestage stroom van Europese (milieubewuste) toeristen naar Turkije.

Uiteraard zijn er ook hindernissen voor duurzame ondernemers. Zoals eerder vermeld is er een gebrek aan milieubewustzijn. Verder lijkt voor de meerderheid van de Turken sociaal of duurzaam niet te rijmen met ondernemerschap. Ofwel ben je een ngo, die vecht voor een betere wereld, ofwel ben je een bedrijf waarvan winst het enige doel is. Omdat Turken duurzame bedrijven voor ngo’s aanhouden, zijn ze meestal niet bereid te betalen voor hun diensten.

Een bijkomend probleem is de afwezigheid van een specifieke legale vorm voor sociale ondernemingen. Aysu Erdoğdu getuigt dat specifieke steunmaatregelen voor sociale of duurzame ondernemers het verschil zouden kunnen maken. “De overheid voorziet fondsen ter stimulans voor het oprichten van bedrijven. Deze zijn echter vooral op maat van familie- en hightechbedrijven.” Anja Koenig, een onderzoeker aan Sabancı University, vermeldt bijvoorbeeld de nood aan belastingvermindering, aan subsidies en aan de mogelijkheid tot doneren aan duurzame ondernemingen.

2023

Met het doel van de Turkse overheid om een top-10 economie te zijn in 2023, is groei het sleutelwoord. Het maakt dat het land tegen groeiende ecologische uitdagingen aankijkt. Als innovatie eerder zeldzaam is in de Turkse samenleving, wie kan dan de hindernissen overwinnen en pionierswerk verrichten op het vlak van duurzame innovatie in Turkije?

James Halliday, initiatiefnemer van de HUB Istanbul, ziet een essentiële rol voor buitenlanders en Turken die in het buitenland hebben geleefd. “Repatriates en expatriates kunnen buiten het starre Turkse kader denken en handelen. Ze kunnen de bron zijn van ware innovatie door nieuwe ideeën naar Turkije te brengen.” En wat gezegd van de mensen op het Turkse platteland? Kunnen zij inspiratie geven aan de stedelijke Turkse samenleving om te ondernemen in harmonie met het milieu? Een ding stemt hoopvol_ eens het voorbeeld is gegeven door een aantal succesvolle duurzame ondernemers, kan een bedrijfsmodel zich als een lopend vuurtje verspreiden in Turkije. Creatieve geesten, waar zijn jullie?