Culturele diversiteit is iets anders dan folklore

Culturele diversiteit, macht voor het volk

‘Ik ben een echte stadsjongen’, zegt Juan Carlos Barrios, de man achter Radio Zumbido. Hij is opgegroeid in Guatemala-stad. ‘Het geluidslandschap van mijn jeugd bestond uit Amerikaanse muziek. Veel rock ‘n roll, maar ook grunge en later Europese alternative rock. Als het maar gitaren bevatte. Maar uiteindelijk is dat een doodlopend straatje: je wordt steeds veroordeeld tot volgen en naspelen. Daarom stapte ik er enkele jaren geleden uit en ging ik me bezinnen aan de rand van het Atitlan-meer. Ik wou gewoon meer weten over het land waarin ik woonde en de muziek die buiten de stad gemaakt werd. Sindsdien ben ik zonder meer een verdediger van de tradities en hun recht op bestaan, ook in de geglobaliseerde wereld van vandaag.’
Dat laatste is een verrassende stelling uit de mond van Barrios, want zijn cd Los Ultimos Dias del AM is juist erg global: geen marimbas, geen folklore, maar samples, loops, geluidscollages en dat alles op een bedje van hypnotiserende elektronische ritmes. ‘Wat ik op die cd doe, is een reproductie van de geluidsmix die mensen op het Guatemalaanse platteland dag in dag uit te horen krijgen: oude jazzplaten, theatrale stemmen op hun middengolfradio’s, traditionele ritmes, discussies over de politiek, noem het maar.’
AM-radio symboliseert voor Barrios een complexe realiteit: ‘De middengolf is de enige golflengte die mensen op het platteland kunnen beluisteren. Daarop krijgen ze vooral bijbelvaste predikanten te horen die steevast de Apocalyps aankondigen –vandaar die verwijzing naar de Laatste Dagen van de Middengolf. Het is bijna onmogelijk voor indianen en campesinos om programma’s te beluisteren in hun eigen taal, over hun eigen realiteit. Echt onafhankelijke informatie is zo goed als onbestaande. De stad wordt dan weer gedomineerd door FM-stations die Noord-Amerikaanse muziek en cultuur spuien. De stedelingen beseffen nauwelijks nog dat er zoiets als het platteland bestaat, ze zijn niet geïnteresseerd in de rechten of belangen van de indianen. Mijn muziek is een vorm verzet tegen dit alles. Ik zou willen dat de arme en vergeten Guatemalen eindelijk de macht zouden krijgen, ten minste de macht om hun eigen toekomst te formuleren en te bepalen.’
Radio Zumbido is een muzikaal project. Is Barrios ook politiek actief? ‘Niet echt, neen. Om eerlijk te zijn: ik vind dat in Guatemala te gevaarlijk. Het land komt meer en meer terecht in Colombiaanse toestanden, met moorden, drugshandel, paramilitaire groepen en werkloosheid. Het klinkt niet erg moedig, ik weet het, maar ik probeer een bijdrage te leveren via muziek. Een andere wereld moet toch ook leuk klinken, niet?’ (gg)

De Cubaanse plaat gepoetst na 9/11

Cuba’s meest succesvolle exportproduct –de son van de Cubaanse knarren– wordt sinds 9/11 bedreigd. De Afro-Cuban All Stars moesten hun tournee van twintig dagen door de Verenigde Staten annuleren. En de Cubaanse jazzpianist Chucho Valdes, van onder andere Irakere, kon in september zijn welverdiende Grammy Award niet persoonlijk komen oppikken. Boosdoener van dienst is –surprise– president George Bush, die het artiesten op de As van het Kwaad wel heel moeilijk maakt met zijn verstrengde Enhanced Border Security and Visa Reform Act.
Niet alleen de vrolijke noten uit Cuba, maar ook de klanken uit Soedan, Syrië, Iran, Irak, Lybië en Noord-Korea worden het Amerikaanse publiek maar met mondjesmaat toegestaan. Alle artiesten uit deze landen worden op dezelfde voet behandeld als hun mogelijk terroristische landgenoten. Door de strenge visumcontroles raken de artiesten soms niet op tijd op een geboekt optreden of festival, en moeten ze daardoor soms een hele tournee afgelasten of uitstellen. Op lange termijn bestaat het risico dat organisatoren twee keer nadenken vooraleer ze een groep uit deze zeven landen boeken. Nog een stap verder in de toekomst betekent dit dat platenlabels muzikanten uit deze ‘kwaadwillige’ landen misschien geen contracten meer aanbieden –met in het achterhoofd dat ze toch veel te moeilijk te promoten zijn in het beloofde land van George Bush. (sf)

Label voor culturele Fair Trade in de maak

Een twintigkoppige band uit Sierra Leone houdt aan een wereldmuziekfestival niet meer dan een zakcentje over na aftrek van vliegtuigtickets, hotel en belastingen. Koffie, suiker, bananen, honing en schone kleren volgens het Fair Trade-principe kennen we al, maar Fair Trade in de culturele sector is nog onbekend en onontgonnen terrein. ‘Die discussie moet eigenlijk nog beginnen’, lezen we in een verkennend onderzoek in opdracht van het Ministerie van Buitenlandse Zaken, in samenwerking met de Katholieke Universiteit Leuven.
Het onderzoek probeert op basis van interviews en enquêtes met mensen uit de sector de belangrijkste problemen te schetsen (van vooral de Afrikaanse cultuursector) en naar oplossingen te zoeken. De muziek-, de film- en de literatuurwereld delen een aantal structurele verzuchtingen. Zo is er het eeuwige probleem van een te kleine lokale markt, te weinig materiaal en infrastructuur, een te lakse auteurswetgeving en te veel piraterij.
Hoe eerlijke handel in culturele producten er moet uitzien, blijft een grote vraag –ook in het onderzoek. ‘Fair Trade moet meer inhouden dan een correcte betaling’, stelt het rapport wel. Teruggrijpen naar de basisprincipes van de Fair Trade dan maar: overbodige tussenpersonen vermijden, op langere termijn samenwerken in plaats van losse initiatieven steunen. Het voorstel om een soort Fair Trade-label voor cd’s, festivals, films en boeken in te voeren, wordt herhaaldelijk geopperd als onderdeel van dé oplossing, maar oogst veel kritiek. ‘In westerse culturen “verkoopt” Fair Trade en is het “in”, maar in niet-westerse culturen heeft Fair Trade een bijklank van paternalisme, neo-kolonialisme en staatsbemoeizucht.’
Eén economische wet blijft terugkomen doorheen heel het onderzoek: er moet vraag naar het (culturele) product zijn, er moet een lokale markt voor zijn. Want ‘zonder economische basis is het zinloos om na te gaan in welke mate de activiteit een fair trade karakter kan krijgen. Fair Trade impliceert een lokale interesse en een lokale markt die kan groeien, anders gaat het louter om export.’
Dat probleem bestaat zeker voor Afrikaanse literatuur en film. Auteurs vinden in eigen land bijna geen uitgevers en boeken zijn te duur om echt van een lokale markt te spreken. Afrikaanse filmmakers klagen over te weinig interesse van plaatselijke distributeurs en investeerders, vaak doordat de eigen markt te klein is, wat dan weer te maken heeft met de veelheid aan vaak kleine talen. Bovendien is er een gebrek aan zalen en geschoolde mensen waardoor de montage en postproductie ook nog te vaak in Europa of de Verenigde Staten gebeuren. (sf)