Het spook van Seattle

De zon schijnt als ik San Francisco verlaat over de Golden Gate Bridge. Een uitrit en een paar bochten verder ligt de ‘Marin Headlands’, een uitgestrekt natuurgebied. Helemaal op het einde van dit Zwin op Amerikaanse maat staan enkele tientallen houten barakken, militaire restanten van de Tweede Wereldoorlog. In barak 1062 worden boekenplanken getimmerd, schakelaars gemonteerd en computernetwerken aangesloten. Hier installeert het ‘International Forum on Globalization’ zijn nieuwe hoofdkwartier. Drie maanden na Seattle, staat alles hier letterlijk op zijn kop. ‘Het succes van de acties was zo groot en onverwacht, dat we nu onze handen vol hebben met het uitbouwen van een duidelijke opvolgingsstrategie’, zegt onderdirectrice Debi Barker. ‘Ons motto is: als je je op dun ijs begeeft, schaats dan sneller. We hebben nu de wind in de rug, daarvan willen we volop gebruik maken.’

De Wereldhandelsorganisatie (WTO) wou eind december een nieuwe ronde van verdere economische globalisering lanceren. Dat mislukte. De onenigheid tussen de VS en de EU was daarvoor verantwoordelijk, samen met de revolte van de Zuiderse landen die het niet langer namen dat ze enkel uitgenodigd worden om de beslissingen van de machtige naties te ondertekenen. Maar ook de aanwezigheid van tienduizenden actievoerders in de straten van Seattle en van honderden NGO-vertegenwoordigers op de conferentie was doorslaggevend.

‘First we take Seattle’, titelde het radicale anti-consumptiemagazine Adbusters, met de niet mis te begrijpen suggestie dat daarna Berlijn en andere steden zullen volgen. Ignacio Ramonet van Le Monde Diplomatique benoemde de gebeurtenissen in Seattle met een citaat van Jean Giraudoux: ‘Dat heeft een hele mooie naam. Dat heet de dageraad.’ Het feit dat Seattle gezien wordt als een echt scharnierpunt, als de plaats en het moment waarop de geschiedenis kantelde in het voordeel van democratie en menselijke waardigheid, heeft op de eerste plaats te maken met het doelwit van de acties: de WTO.

Handel zonder Grenzen

De WTO bestaat vijf jaar en telt intussen 134 landen-leden. De basisfilosofie van de organisatie is dat internationale handel de beste en snelste manier is om de wereld welvarender te maken en dat daarom alle obstakels voor die internationale vrijhandel uit de weg geruimd moeten worden. Als het principe al mooi zou klinken, dan zijn de concrete gevolgen ervan dat in geen geval. Volgens de WTO-jurisdictie betekent het immers dat de EU geen importverbod mag hanteren voor hormonenvlees uit de VS; dat Guatemala gedwongen wordt om een verbod op misleidende reclame voor babyvoedsel op te geven; dat de VS hun normen voor vervuilende olieproducten moeten afzwakken; dat de EU niet langer de meer kleinschalige en duurzame bananen uit de Caraïben mogen bevoordelen; dat Japan hogere niveaus van pesticide-residu’s in voedsel moet aanvaarden; dat Thailand en Zuid-Afrika gedwongen worden om de productie van goedkope anti-aids medicijnen stop te zetten; dat de staat Massachusetts vervolgd wordt voor een boycot van firma’s die investeren in Birma; dat Canada gedwongen wordt om zijn zoetwaterreserves te laten verhandelen; dat de EU aangeklaagd wordt wegens zijn verbod op asbest in gebouwen. Tot op zekere hoogte geldt dus dat regeringen uit rijke of arme landen gelijk zijn voor de ‘wet’ van de WTO. Het probleem is dat de echte wetgevers in de Wereldhandelsorganisatie de multinationale bedrijven zijn. De tekst voor het verdrag over de intellectuele eigendomsrechten werd bijvoorbeeld voorbereid door Bristol Myers, DuPont, General Electric, General Motors, Hewlett Packard, IBM, Johnson & Johnson, Merck, Monsanto, Pfizer, Rockwell en Warner. Bovendien zijn bedrijven vaak wel vertegenwoordigd in de gerechtelijke disputen voor het driekoppige WTO-tribunaal, terwijl actiegroepen of NGO’s volledig buitengesloten worden en verkozen regeringen van derdewereldlanden veel te weinig middelen hebben om zich te verdedigen. De Financial Times citeerde een WTO-vertegenwoordiger die de redenen voor dit onevenwicht samenvatte: ‘De WTO is de plek waar regeringen elkaar achter gesloten deuren treffen en elkaar steunen tegen de plaatselijke drukkingsgroepen. Indien we NGO’s zouden toelaten, dan zouden we de deuren openzetten voor alle soorten lobbyisten tegen vrijhandel.’

Regeringsleiders en bedrijfsleiders beseffen heel goed dat NGO’s en basisbewegingen ook opdagen als ze niet uitgenodigd of welkom zijn. Daarom had de WTO tot nu toe een voorkeur voor vergaderplaatsen die ver van alle vrije menigsuiting gelegen zijn, zoals Marrakesh of Singapore. Met het vooruitzicht van de Amerikaanse presidentsverkiezingen wou Bill Clinton echter breed uitpakken met zijn verwezenlijkingen op het vlak van de globale vrijhandel, zodat de WTO-bijeenkomst van 1999 uitgebouwd kon worden tot een springplank voor zijn gedoodverfde opvolger, Al Gore. Een onverwachte coalitie van milieugroepen, vakbonden, mensenrechtenorganisaties en radicale jongerengroepen zorgde voor een heel andere afloop. ‘Monica was een beschamende vergissing, Seattle was een strategische blunder’, zegt Debi Barker.

Een festival van verzet

Eén van de mensen die al jaren –vaak tevergeefs- probeerde om de aanzwellende economische globalisering op de politieke agenda van haar Amerikaanse medeburgers te plaatsen, is Juliette Beck van Global Exchange. Haar ontmoet ik tussen winkels die tiendas heten en zelfbedieningszaken die supermercados zijn. Mission Street is een samenvatting van het soort multiculturaliteit dat San Francisco tekent én van de economische uitsluiting die immigranten hier ondergaan, ook nog na generaties verblijf. De Spaanssprekende bewoners van de wijk waar Global Exchange kantoor houdt, waren nauwelijks vertegenwoordigd op de grotendeels blanke hoogmis van anti-globaliseringsprotest in Seattle. Toch doet het S-woord Juliette Becks ogen blinken. ‘Je kan het succes van de acties tegen de WTO niet begrijpen als je geen oog hebt voor de Geest van Seattle. In de straten, tijdens de vergaderingen en op de informatiebijeenkomsten, overal voelde je dat dit een festival was, een viering van verzet tegen de economische globalisering. De feestelijke radicaliteit haalde het van de militante grimmigheid die je vaak bij straatacties aantreft. De opbouw van de acties in kleine basisgroepen liet mensen enorm veel ruimte om zelf verantwoordelijkheid te nemen en om hun woede op een creatieve manier te uiten.’

De beelden die de media ons bezorgden van Seattle zagen er nochtans allesbehalve feestelijk uit: brandende krantencontainers, gebroken uitstalramen en oproerpolitie in volle oorlogsuitrusting. ‘Ik zat die avond in Seattle uit te rusten van de blokkade’, zegt Kristi Laughlin die actief is in de San Fransisco afdeling van Pax Christi, ‘en ik kon mijn ogen niet geloven. Telkens opnieuw die beelden van dat kleine groepje mensen die door de politie de stad rondgedreven werden zonder dat er ook maar iemand opgepakt werd. Het gaf mij de indruk dat iedereen in de VS en in de wereld moest zien wat deze zogenaamde ‘anti-handelshooligans’ aanrichtten, terwijl de zogenaamde échte vertegenwoordigers van de massa’s via de WTO probeerden welvaart te creëren voor de miljarden derdewereldburgers.’ Kristi Laughlin werkt in de juridische hulpverlening en is allesbehalve een relschopster. Haar verontwaardiging is gebouwd op de stevige grond van informatie en analyse, zaken die in Seattle even aanwezig waren als verzet en actie. ‘Inzicht in de wereld die bestuurd wordt door aandeelhouders is essentieel’, vindt ook Jia Chen. Hij is nochtans één van die ‘hooligans’: een jonge maar door de wol geverfde actievoerder die zich beweegt in de kringen van de ‘bivakmutsen’ die zo opvallend aanwezig waren in de straten van Seattle: ‘Direct Action Network’, ‘Art and Revolution’ en ‘The Ruckus Society’. Dat laatste betekent in vrije Vlaamse vertaling: De Ambras Vereniging. ‘De overdadige inzet van oproerpolitie en het uitroepen van de staat van beleg maakten duidelijk waar de echte prioriteiten liggen: bij het verdedigen van het recht van de multinationals om de wereld naar hun behoeften in te richten’, zegt Chen. ‘Tegelijk werden de charges te paard, de peper-spray, de rubberkogels, het traangas en de overvalwagens de motivatie voor duizenden gewone burgers om deel te nemen aan straatblokkades, ook al riskeerden ze verwondingen of arrestaties.’

John Zerzan, de ideoloog van de bivakmutsen in Seattle, zegt dat het ingooien van enkele etalages geen geweld is. ‘In een land waarin het recht op geld en op eigendom belangrijker is dan eender welk ander recht, is dat niet meer dan een signaal en een poging om zich te verdedigen tegen degenen die het echte geweld plegen: de multinationals en hun technologie, die ons eten, ons water en onze leefomgeving verknoeien.’ Zowel de gematigde en geweldloze Kristi Laughlin als de gehaaide basiswerkster Juliette Beck delen zijn overtuiging. Zegt Laughlin: ‘Ik betwijfel of het verstandig is om ruiten in te slaan, maar het is een kwestie van opportuniteit, niet van moraliteit.’

‘…then we take Veldegem’

‘De volgende bestemming is A16 en A17.’ Alle actievoerders, relschoppers en lobbyisten in California blijken het daarover eens. Toch hoeven de inwoners langs de snelwegen tussen Doornik en Mons of tussen Kortrijk en Brugge zich geen zorgen te maken. Actievoerend Amerika zakt niet af naar een snelweg ergens in West-Vlaanderen, maar maakt zich op voor een grootschalig protest op 16 en 17 april, in Washington D.C., ter gelegenheid van de jaarlijkse bijeenkomst van IMF en Wereldbank. ‘Dergelijke symbolische momenten en verzamelplaatsen zijn enorm belangrijk’, zegt Juliette Beck. ‘Stel je voor: vorig jaar waren er welgeteld 25 mensen die aan de deur van die IMF en WB-vergaderingen stonden met borden. Dit jaar zullen het er duizenden zijn.’ Kristi Laughlin deelt Becks enthousiasme voor de komende actiemaanden. Na A16 komen immers ook nog de Republikeinse en Democratische conventies in de zomer. Met name de Democratische Partij kan een uitgebreid actiekamp verwachten als ze in augustus bijeenkomt in Los Angeles. Daarnaast pleit Laughlin echter ook voor een voortdurende waterval van kleine, lokale acties. ‘Overal vinden mensen voorbeelden van hoe de logica van het globale kapitalisme hun arbeid, milieu of menselijke waarden ondergraaft. Het is belangrijk dat de nieuwe coalities ook op dat zeer lokale vlak gestalte krijgen. Het doel is tenslotte niet het avondjournaal te halen, maar wel mensen opnieuw greep te geven op hun eigen toekomst. Economische democratie en sociale rechtvaardigheid bouw je niet op één overwinning en het is belangrijk om iedereen daarvan te overtuigen.’

Wie zich alvast voorbereidt op een lange, hete zomer van straatprotesten, is ‘corporate america’, het verfoeide en ongrijpbare amalgaam van aandeelhouders en zaakvoerders die de drijvende kracht vormen achter de economische globalisering. ‘Seattle was geen toevallige uitschuiver en de consequente anti-bedrijfsboodschap van bijna alle groepen die er deelnamen aan de protesten is geen voorbijgaand fenomeen’, schrijft Gardner G. Peckham, in een ‘toevallig’ uitgelekt memorandum dat bedoeld was voor zijn dikbetalende bedrijfscliënten. Er zijn tienduizenden Noord-Amerikanen aan de slag om zijn advies in waarheid om te zetten. Om de Geest van Seattle om te smeden tot het Spook van Seattle, dat zelfs de meest cynische aandeelhouder nachtmerries kan bezorgen. ‘Mooie ideeën zijn niks waard zonder acties’, zegt John Zerzan. ‘De tijd van klagen is voorbij. Ofwel vechten we, ofwel zwijgen we.’