‘Internationaal strafrecht is het beste nieuws van de voorbije twintig jaar’

Prins van Oranje, Willem-Alexander, sprak de laudatio uit in paleis Noordeinde in Den Haag. Ook zijn echtgenote, prinses Maxima, en koningin Beatrix waren aanwezig bij de prijsuitreiking. ‘Dat internationale tribunalen van groot belang zijn, is evident gezien de internationale misdrijven die overal ter wereld telkens weer worden begaan’, stelde de prins. ‘Aangezien vrede en gerechtigheid samen gaan, moet de internationale gemeenschap haar inspanningen vergroten en zich nadrukkelijk committeren aan internationale rechtspraak als aanvulling op nationale rechtspraak. De internationale strafhoven en tribunalen zouden doeltreffend moeten kunnen functioneren als onafhankelijke gerechtshoven en rechtspreken in het belang van de vrede.’ Niet topevallig is Den Haag zowel de zetel van het Internationaal Strafhof (ICC) als van het Joegoslaviëtribaal. Ook Charles Taylor, de man die verantwoordelijk geacht wordt voor het niets ontziende geweld tegen burgers in Sierra Leone en Liberia, zal in Den Haag berecht worden.
Prins Willem-Alexander beëindigde zijn toespraak met woorden Benjamin Ferencz uitsprak in Neurenberg tijdens het proces tegen de Einsatzgruppen-doodseskaders, waar hij hoofdaanklager was. Antonio Cassese citeerde Ferncz toen hij voorzitter was van het Internationaal Joegoslavië Tribunaal: ‘Zij speelden met levens en hanteerden de dood als werktuig. Als deze mensen niet ter verantwoording kunnen worden geroepen dan verliest het recht zijn betekenis en moet de mens leven in vrees.’

Study war no more

Benjamin Ferencz kwam als kind in de VS terecht omdat zijn ouders Transsylvanië ontvmluchtten tijdens de eerste wereldoorlog. Tijdens de tweede wereldoorlog keerde hij terug naar Europa, als een van de Amerikaanse soldaten die deelnamen aan de landing van Normandië. Nog tijdens de oorlog kreeg hij de opdracht bewijzen te verzamelen van de wreedheid van de nazi’s. Dat zorgde ervoor dat hij na het einde van oorlog betrokken was bij de processen in Neurenberg. ‘Ik werd benoemd als hoofdaanklager in de waarschijnlijk grootste moordzaak in de geschiedenis. Twee-en-twintig Nazi leiders van moordcommando’s genaamd ‘Einsatzgruppen’ werden veroordeeld voor het moedwillig vermoorden van meer dan een miljoen onschuldige mannen, vrouwen en kinderen.’
Die ervaring is Ferencz nooit meer kwijtgeraakt, zegt hij. ‘Angst en haat voeden geweld; zij kunnen het best worden overwonnen met rede, verdraagzaamheid, medeleven en een bereidheid tot compromis. Deze waarden zouden overal op elk niveau onderwezen moeten worden; de verheerlijking van oorlog moet vervangen worden door de verheerlijking van vrede. ‘
De conclusie die Ferencz uit het proces in Neurenberg trok, was dat elk gewapend treffen dat voorkomen kon worden, beter was dan een dat achteraf berecht moest worden. In zijn dankwoord was de bijzonder energieke negentiger ook behoorlijk scherp voor de huidige grootmachten: ‘Het is de hoogste tijd dat de machtige staten die de Veiligheidsraad beheersen zich hun basale wettelijke verplichtingen aan alle staten herinneren en deze respecteren. Het is glashelder gemaakt in Neurenberg en bevestigd door de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties, dat de wet gelijkelijk van toepassing is voor iedereen. Het is heel gevaarlijk als enig persoon of enige staat de wet in eigen hand neemt. In een wereld die vergeven is van ongelooflijk destructieve mogelijkheden is geen internationaal dispuut van zo overheersend belang dat dit het illegaal gebruik van gewapend geweld zou kunnen rechtvaardigen. De wet is altijd beter dan oorlog.’

Recht voorkomt en stopt geweld

Dat laatste is ook de overtuiging van Antonio Cassese, een Italiaans jurist die in 1993 de eerste voorzitter van het Joegoslavië Tribunaal werd. Daarna leidde hij voor de Veiligheidsraad onderzoek naar de misdaden in Darfoer en op dit moment is hij voorzitter van het Speciaal Tribunaal voor Libanon. Cassese betoogde in zijn dankwoord dat het besef dat rechtspraak de beste manier is om conflict en doodslag te stoppen niet nieuw is. Hij verwees daarvoor onder andere naar de Griekse mythologie. Uiteindelijk, zegt hij, maakt ‘rechtspraak een einde aan geweld en vaagt de haat weg. Ook internationaal recht vervult deze rol. De verbreiding van het internationaal strafrecht is inderdaad een van de weinige grote successen van de wereldgemeenschap die wij de laatste twintig jaar hebben gezien.’
Cassese wees op de moeilijkheid om internationaal recht te formuleren en rechtspraak ook uit te voeren in een wereld die gebaseerd blijft op nationale soevereiniteit. Hij citeerde –wellicht niet toevallig– een VS militair tribunaal dat zitting hield in Neurenberg: ‘Internationaal recht als zodanig is bindend voor iedere burger, net als gewoon burgerlijk recht.’ De VS zijn op dit moment echter nog steeds niet bereid om zichzelf te onderwerpen aan het internationaal recht dat ze wel belangrijk vinden voor alle andere landen, vooral voor de verliezers van oorlogen.

Irak

Op 6 oktober werd in Madrid een klacht is neergelegd tegen vier Amerikaanse presidenten (George Bush sr., Bill Clinton en George Bush jr. en Barack Obama) en tegen vier Britse premiers (Margaret Thatcher, John Major, Tony Blair en Gordon Brown) omwille van actieve of passieve betrokkenheid bij misdaden tegen de menselijkheid in Irak. De aanklacht, die neergelgd werd een dag voor de Spaanse senaat de internationale jurisdictie beperkte, kreeg dit weekend de steun van Mioguel d’Escoto, de voormalige minister van Buitenlandse Zaken onder de Sandinitische regering in Nicaragua en voorzitter van de Algemene Vergadering van de VN in het werkjaar 2009-2009. De klacht vertoont heel wat gelijkenissen met aanklachten die in België neergelegd werden en die hier tot een gelijkaardige inperking van de zogenaamde genocidewet leidden.