Interview met de nummer twee van de VN, Mark Malloch Brown

Mark Malloch Brown heeft een duizelingwekkend curriculum vitae. Begonnen als politiek correspondent voor The Economist, werkte hij in de jaren tachtig voor een communicatiebedrijf dat onder andere Cory Aquino adviseerde toen ze het opnam tegen de Filipijnse dictator Ferdinand Marcos.

Van 1994 tot 1999 was Malloch Brown verbonden aan de Wereldbank, de laatste drie jaar als vice-president. Van 1999 tot 2005 leidde hij UNDP, het ontwikkelingsprogramma van de VN. Daarna werd hij kabinetschef van Kofi Annan en sinds april 2006 plaatsvervangend secretaris-generaal.

MO* kon hem begin oktober een dag lang volgen en spreken, dankzij de bereidwillige hulp van Friends of Europe, de regionale VN-informatiedienst en het Koninklijk Instituut voor Internationale Betrekkingen.

‘Ik heb de neiging om de dingen te zeggen zoals ze zijn, ook als dat onaangenaam is voor de machtige naties in de wereld’, zegt Malloch Brown. ‘Klare taal is belangrijk om de bredere achterban van de VN -de volkeren van deze wereld- te betrekken bij het politieke werk van de instelling. Ouderwetse, welgemanierde maar inhoudsloze verklaringen voldoen niet meer vandaag.’

Malloch Brown beseft dat de VN qua bestuur niet aangepast zijn aan de reële machtsverhoudingen anno 2006. ‘De Veiligheidsraad weerspiegelt de wereld op het einde van de Tweede Wereldoorlog. Staten als India, Brazilië, Japan, Duitsland hebben er geen vaste stem. Er zit geen enkel Afrikaans land in. De Verenigde Naties bieden het meest voor rijkere kleine landen als België, die dankzij de instelling méér stem krijgen dan zelfs hun ruime economische bijdrage zou verantwoorden. Grote, machtige landen hebben het gevoel dat ze hun macht moeten delen zonder er altijd iets voor terug te krijgen, terwijl arme, kleinere landen gewoon niet aan de bak komen.’

Ook de veiligheidsdoctrine van de VN is uit de tijd, vindt de topman. ‘Wij werken nog te veel vanuit het schema dat nationale staten met elkaar in conflict komen en stap voor stap tot een oorlog overgaan. Vandaag doen de meeste conflicten zich echter niet tussen, maar binnen staten voor.’

‘Bovendien is er nu de asymmetrische oorlog van het internationale terrorisme. We hebben vandaag behoefte aan een gezamenlijke definitie van terrorisme die aan de basis kan liggen van een gezamenlijke strategie om het te bestrijden. Er moet ook een nieuwe aanpak komen van falende en mislukte staten, die meestal niet enkel een probleem vormen voor hun eigen inwoners maar ook een tijdbom zijn die in het gezicht van buurlanden en de hele wereld kan afgaan.’

Toch is Malloch Brown optimistisch over de toekomst van de VN. ‘De manier waarop we deze zomer de vreselijke oorlog in Libanon gestopt hebben, toont het succes van de VN. Israël wou niet weten van een VN-vredesmacht, en toch was dat het uiteindelijke resultaat. De buurlanden van Israël en Libanon wilden simpelweg geen enkele andere oplossing aanvaarden. Aan de andere kant zouden de VN niet in staat zijn een effectieve en geloofwaardige troepenmacht in te zetten voor de enorme opdracht in Libanon als ze geen beroep kunnen doen op Europese landen.’

Veel mensen zullen het vreemd vinden dat u de aanpak van de Libanonoorlog een succes noemt. De bombardementen hebben toch veel te lang geduurd?
Mark Malloch Brown: In zo’n crisis zouden we echter geen poker mogen spelen, maar duidelijke en snelle procedures moeten hebben om troepen in te zetten. Als de VN op volle kracht zijn in Libanon en als we in Darfoer gelanceerd geraken, zal het totale aantal blauwhelmen volgend jaar wellicht oplopen tot 130.000.

Toch moeten we telkens weer gaan bedelen om geld, soldaten en materieel. Voor Libanon slaagden we erin om in twee weken te doen waarvoor we meestal vier maanden nodig hebben. Libanon mag dus een succes genoemd worden, al maakt de crisis ook duidelijk dat er een fundamentele omvorming van de hele veiligheidsdoctrine en van de manier van werken nodig is.

De VN hebben behoefte aan een eigen leger?
Mark Malloch Brown: Er is een tussenstap mogelijk tussen de huidige bricolage en het hebben van eigen troepen. Waaraan ik denk is het soort arrangement dat de Navo nu heeft, waarbij geregelde troepen dienen in hun nationale legers, maar wel met dien verstande dat ze onmiddellijk inzetbaar zijn in VN-operaties, en dat ze daar op alle vlakken op voorbereid zijn. Dat is politiek makkelijker te verwerken voor politici dan de gedachte aan een staand leger voor de VN.

Worden de VN dan geen slinkse manier voor de NAVO om een grotere greep op de wereldpolitiek te krijgen?
Mark Malloch Brown: Ik vind het zeer gezond dat er iets meer engagement groeit van westerse landen in de VN-missies, al zullen ze altijd wel een minderheid blijven. In sommige gevallen, zoals in Congo, kunnen Europese of NAVO-missies de weg bereiden voor een grotere VN-operatie, maar een Europese troepenmacht om het geweld in Darfoer te beteugelen is wellicht een slechte idee. Daar zal het toch vooral om Afrikaanse troepen moeten gaan.

Dat klinkt mooi, maar het blijkt niet te werken.
Mark Malloch Brown: Er moeten dus nieuwe benaderingen ontwikkeld worden en er moeten méér en andere mensen naar Khartoem gaan om de zaak te bepleiten. Soedan heeft een weelde aan olie, die enorm veel opbrengt en die meer kopers heeft dan aanbod. Dat creëert een gevoel van diplomatieke sterkte en economische kracht, waardoor een simpele afdreiging niet effectief meer is.

Al moet daarbij gezegd worden dat olie Soedan tegelijk kwetsbaar maakt voor internationale druk: het land moet zich immers in toenemende mate inschakelen in de wereldmarkt. De Chinezen -belangrijke energiepartners van Soedan- moeten hun verantwoordelijkheid nemen en de islamitische wereld moet veel meer betrokken worden. Ook het gewicht van andere Afrikaanse leiders is zeer groot en dat moet dus beter uitgespeeld worden.

Is diplomatie nog in staat om de gevaarlijke situatie in Soedan te ontmijnen?
Mark Malloch Brown: Maar laat die diplomatie niet de indruk wekken dat we bereid zijn toegevingen te doen op het vlak van de uiteindelijke doelstelling, namelijk het beschermen van de mensen in Darfoer. Dat is tenslotte de kern van het nieuwe veiligheidsdenken dat vorig jaar door de Algemene Vergadering aanvaard werd.

Overheden die hun eigen burgers op grove wijze bedreigen, kunnen zich voortaan niet meer verschuilen achter de nationale soevereiniteit. De wereld heeft de verantwoordelijkheid om tussenbeide te komen en massale mensenrechtenschendingen te stoppen. Dat is de erfenis van Rwanda en het voormalige Joegoslavië. In Darfoer wordt het principe nu op zijn realiseerbaarheid getest.

De VN zeggen dat ontwikkeling één van de centrale peilers is van hun toekomstige opdracht. Enkele machtige en centrale spelers op dat terrein -de Wereldbank, het IMF, de Wereldhandelsorganisatie- vallen echter buiten het VN-systeem en worden niet gestuurd door dezelfde logica en ideologie als de VN.
Mark Malloch Brown: Wat de VN niet hebben, is het dikke chequeboek dat nodig is om grootschalige projecten te financieren. In comes the World Bank. Er is een vrij grote eensgezindheid op het vlak van doelstellingen en tot op zekere hoogte ook van de middelen. Iedereen zegt vandaag bijvoorbeeld dat handel een goede zaak is voor ontwikkeling. Maar er blijven wel een aantal meningsverschillen bestaan over economische beleidsopties. Dat is geen slechte zaak, integendeel.

We verlaten gelukkig de grimmige periode waarin alles en iedereen beheerst werd door één enkel economisch model, de tijd dat het enig mogelijke debat nog ging over de snelheid waarmee een land zich aanpaste aan dat neoliberale model. De waarheid is natuurlijk dat landen veel meer ontwikkelingskeuzes kunnen maken.

Moeten de VN niet meer macht krijgen om een noodzakelijk ontwikkelingsbeleid op te leggen. Moet er, met andere woorden, geen echte wereldregering komen?
Mark Malloch Brown: Egypte is heel nauw betrokken bij de pogingen om Soedan over te halen een VN-vredesmacht toe te laten. En het hoofd van de Islamische Conferentie is op bezoek in Khartoem om hetzelfde te doen. Maar ook China moet zijn werk doen, het heeft behoorlijk wat gewicht in Soedan door de energiecontracten. Het punt is: het is niet alleen belangrijk wat er over Soedan gezegd wordt, het is even belangrijk toe te zien op wie het zegt, zodat het in regeringskringen daar gehoord zal worden.

Krijgen de VN wel de ruimte om die rol te vervullen van de Verenigde Staten, die zichzelf zien als de enige en echte grootmacht van deze tijd?
Mark Malloch Brown: Toch is de relatie met VS heel erg verbeterd sinds 2003. Dat heeft te maken met de ervaring in Irak dat unilaterale actie toch niet zo goed werkt, maar ook met het besef dat humanitaire acties zoals bij de tsunami of de aardbeving in Pakistan alleen goed aangepakt kunnen worden in multilateraal verband. De relatie is dus flink verbeterd, het zou alleen geen kwaad kunnen als de regering in Washington dat ook eens hardop zou zeggen.

Zijn de Verenigde naties een gemeenschap van democratische landen?
Mark Malloch Brown: ‘De Verenigde Naties zijn begonnen als een club van landen die vochten tegen het nazisme en het totalitarisme. Die aandacht voor mensenrechten en democratie is gebleven. Binnen de VN heb je nu bijvoorbeeld de Community of Democracies. Die groep van meer dan honderd landen bestaat echter niet uitsluitend uit democratieën.

Internationale organisaties vertrekken van hooggestemde idealen, maar buigen dan door onder het gewicht van de reële politiek. Als India in zo’n club zit, dan kan het toch niet anders dan dat ook Pakistan er deel van uitmaakt. En als alle Latijns-Amerikaanse landen erbij zijn, dan kan Venezuela toch niet ontbreken?

Bedoelt u dat Venezuela eigenlijk geen democratie is?
Mark Malloch Brown: Toch wel. Venezuela is wel degelijk een democratie en de verkiezingen van december zullen democratische verkiezingen zijn. De vraag is of die democratie op langere termijn gegarandeerd is. Daar ben ik niet zo zeker van.’

Wat kunnen de VN doen om de democratie te stimuleren of te ondersteunen
Mark Malloch Brown: De VN hebben vooral een rol te spelen in landen die recent uit een conflict of een totalitair regime komen. Het ontwikkelingsprogramma van de VN spendeert 60 procent van zijn middelen aan democratisering: een vrije pers ondersteunen, kennis en ondersteuning leveren bij het schrijven van een nieuwe grondwet, hulp bieden bij het opzetten van lokale verkiezingen…

Deze strategie van sluipende introductie van democratie lukt vanuit de VN, maar zou onmogelijk zijn vanuit een club die exclusief toegankelijk is voor gevestigde democratieën.’

Reageer via info@mo.be