Nitin Sawhney: '‘De elite is rechts en rijk, en belemmert de multiculturele toekomst.’

‘Als Londen een boek zou zijn, dan was het een encyclopedie’, zegt Sawhney over de stad waarin hij leeft en waarover hij zijn jongste cd maakte. ‘De stad is zo divers en zo rijk aan verschillende facetten. Het is een stad van voortdurende improvisatie en van verhaallijnen die zich tegelijk, los van elkaar en toch binnen een verbindende context ontwikkelen. Zoals een encyclopedie is Londen een referentiewerk, een plek waar je heel veel kennis en ervaring uit kan putten.’
Is het dat wat u duidelijk wilde maken met deze cd, met dit muziekproject?
Nitin Sawhney: Ik probeerde niet zozeer een punt te maken, dan wel uitdrukking te geven aan wat voor stad Londen vandaag werkelijk is, vooral sinds de aanslagen van 7 juli 2005. Ik wou er echter geen politiek album van maken, eerder een plaat van menselijke ervaring en menselijk perspectief. Er is trouwens maar één track die echt naar 7/7 verwijst, de openingstrack (Days of fire). De rest van de plaat gaat over ervaring en vervreemding, over individuele angst van vrouwen ’s nachts of over ouder worden in de grootstad.
Toch omschrijft u 7 juli als een kantelmoment in het bestaan van Londen. Kan u dat een beetje beter omschrijven?
Nitin Sawhney: Op de eerste plaats moet je vaststellen dat politici 7/7 gebruikt hebben om een sfeer van angst te creëren waardoor ze de bevolking beter onder controle kunnen houden. Media hebben een heleboel misinformatie verspreid, wat tot algemene paranoia leidt. De idee dat we onder voortdurende dreiging leven, is breed verspreid. Met name andere culturen en mensen van andere etnische achtergronden worden gewantrouwd. En dus heeft elke straathoek nu zijn bewakingscamera’s. Ik geloof niet in die algemene en voortdurende dreiging, maar stel wel vast dat het voor Aziaten in Londen vandaag een stuk moeilijker geworden is sinds 9/11 en 7/7. In de jaren negentig waren Aziatische muziekgroepen heel succesvol hier, terwijl de meeste vandaag zonder platencontract zitten. Er heeft een opvallende stijging van institutioneel racisme plaatsgevonden. Alleen al het feit dat de politie meteen na 7/7 een Braziliaanse jongen publiek kon executeren zonder algemeen protest, spreekt boekdelen over de toegenomen macht van de overheid en gekrompen plicht om verantwoording af te leggen.
In uw vroegere cd Beyond Skin zocht u naar menselijkheid die voorbij de etnische en culturele identiteiten ging. Beweert u nu in London Undersound dat de jaren van terrorisme en strijd tegen het terrorisme die poging om beyond skin te gaan ondermijnd hebben?
Nitin Sawhney: Beyond Skin ging op de eerste plaats over de paradoxen en de hypocrisie van nationalisme en religie; het ging dus minder over dit ene land, meer over algemene ideeën en hoe die overal op de wereld gestalte krijgen. London Undersound is echter een reflectie van wat ik en de deelnemende artiesten denken over Londen vandaag.
En dat klinkt niet al te hoopvol.
Nitin Sawhney: Ik ben altijd erg hoopvol, omdat ik in de menselijkheid van mensen geloof. Het probleem ontstaat bij het opportunisme van politici en andere mensen, die crisissen voor hun eigen, nauwe belangen gebruiken. Je merkt het nu, met de economische crisis, opnieuw. Heel wat mensen beginnen immigranten de schuld te geven voor de krimpende economie. Het verhaal van altijd: de meest kwetsbaren krijgen de schuld als het fout gaat. In de Britse media wordt nog altijd gesproken over Aziaten als “een minderheid”, terwijl Aziaten op wereldschaal veruit een meerderheid zijn. Daar zal ook Groot-Brittannië moeten mee leren leven. De omgang met Aziaten en een incident als de moord op de Braziliaan Jean Charles de Menezes in 2005 bewijzen dat ras en etnische afkomst nog steeds een belangrijke rol spelen in de Britse samenleving. Als De Menezes blond haar en blauwe ogen gehad had, was hij wellicht niet neergeschoten in de underground. Toch blijf ik hoopvol omdat ik overtuigd ben van de open natuur van mensen –zolang die niet verstikt geraakt in een overaanbod van desinformatie, waardoor we paranoide worden.
Wat betekent het voor u dat u “van Aziatische afkomst” bent?
Nitin Sawhney: Ik denk niet veel na in termebn van rassen en ethieën, ik denk veel meer over menselijkheid. Ik zie mezelf als een mens, niet zozeer als een Aziaat. Ik musiceer soms op een flamenco-gitaar, soms op tabla’s, soms op klassieke piano. Ik speel zowel jazz, r&b als drum&bass. De identiteit die mij interesseert, is niet raciaal maar mensenselijk. We communiceren vanzelfsprekend over lands- en andere grenzen heen. Waarom zouden ras en etnische afkomst dan nog zo belangrijk zijn? Het is een ouderwetse manier van denken die door overheden in leven gehouden wordt.
Heel wat migrantengemeenschappen cultiveren zelf toch ook hun afkomst-identiteit, al was het maar om iets van waardigheid en zelfrespect te behouden in een mondialiserende wereld.
Nitin Sawhney: Dat klopt, maar je moet wel een verschil maken tussen culturele identiteit en nationale identiteit. Je geboorte -waarover je dus niets te zeggen hebt- bepaalt je nationale identiteit. Als je in Groot-Brittanië geboren wordt, ben je een Brit, zo simpel is dat. Maar je cultuur is iets waaraan je zelf moet bijdragen en waaraan je dus ook respect kan ontlenen. Je kan dus verschillende culturele identiteiten cultiveren binnen één nationale identiteit. Er is, met andere woorden, geen reden om defensief te zijn over die nationale identiteit, want dat leidt toch maar tot oorlogen. Culturele identiteit heeft die neiging veel minder omdat ze vanzelf dynamisch is. Met andere woorden: als migranten het belangrijk vinden om iets van hun eigen cultuur te behouden in hun nieuwe omgeving, dan voegen ze net daardoor ook rijkdom toe aan de cultuur van de plek waar ze terechtkomen.
Critici zeggen dat die multiculturele diversiteit prachtig is voor een gemondialiseerde elite, die sterk genoeg staat om te genieten van die verscheidenheid, maar dat kwetsbare, gemarginaliseerde groepen in alle samenlevingen veroordeeld zijn tot een veel meer lokaal bestaan, waardoor ze ook veel harder vasthouden aan het cultuurpatroon dat ze kennen en waarvan ze zelf deel uitmaken.
Nitin Sawhney: Ik denk niet dat die kritiek terecht is. In Londen zie je voortdurend en overal gemengde koppels. Jongeren hebben steeds vaker een gemengde etnische achtergrond. De échte internationale elite wordt niet gevormd door mensen die voortkomen uit een dergelijke vermenging van ras en cultuur en geschiedenis, maar door mensen die hun macht legitimeren door te verwijzen naar nationale identiteiten en naar de bedreiging daarvan door migratie en mondialisering. De elite is rechts en rijk, en verdedigt helemaal niet de multiculturele toekomst. Zij baseert zich op verschil en grenzen en bemoeilijkt daardoor –bewust–  de ontmoeting tussen mensen van verschillende achtergronden, landen en culturen.
Ik merk in elk geval een hele grote diversiteit in mijn publiek, al verschilt die diversiteit naargelang het soort optreden. Als ik met een klassiek orkest werk, komt het publiek eerder uit welgestelde kringen. Als ik met de band werk, is de sociale mix heel groot. En als ik een dj-set speel, trek ik uiteraard vooral jonge mensen aan. En binnen die grote sociale verscheidenheid merk ik altijd veel etnische diversiteit.
Is de basis van verdeeldheid dan vooral klasse? Of moeten we toch naar religie en cultuur kijken als de schuldigen voor communautaire conflicten?
Nitin Sawhney: Geen van beide. Ik herhaal: het zijn de politici die beleid maken. Zij bepalen welk onderwijs er aan wie gegeven wordt. Zij bepalen welke behandeling nieuwkomers krijgen in een samenleving. Zij zijn verantwoordelijk voor economische en sociale keuzes. Zij creëren en cultiveren gevoelens van nationalisme, zodat ze hun burgers naar de oorlog kunnen sturen. Kijk maar hoe de Britse en Amerikaanse regeringen omgegaan zijn met de oorlog in Irak.
***
Komt er een sequel voor Days of Fire, nu u ongetwijfeld ook dagenlang  het bloedbad in Mumbai op uw tv-scherm gevolgd hebt?
Nitin Sawhney: Mumbai is een heel complex verhaal. Het is niet New York 2001 of Londen 2005. Iedereen schreeuwt wel over de gelijkenissen en over het islamistische terrorisme dat toeslaat, maar bijna niemand weet dat sommige van betrokken daders een hindoe-achtergrond hadden. En de hele aanslag had ook diepe wortels in het conflict rond Kashmir –in 1947 gecreëerd door de Britse kolonisator die zich terugtrok. Het gaat dus niet zomaar om een plotse en onverwachte aanslag, maar om de spanning tussen twee landen die al decennia aanzwelt. Niet alleen Pakistan is in een staat van chaos, ook India balanceert op de rand van een maatschappelijke implosie, met onder andere de BJP (hindoe-nationalistische partij) die rechtser wordt dan ooit. In de westerse media wordt hierover heel versimpelend geschreven of gesproken, altijd in termen van islamistisch terrorisme, ook al is de realiteit niet zo eenduidig.
We zien die vertekening van de werkelijkheid vaak terugkomen, ook bij de berichtgeving over de oorlog in Afghanistan, waarbij je maar heel zelden hoort dat de taliban in feite een lokale verzetsgroep zijn, met een lokale agenda.
En aan de andere kant van het conflict worden de Verenigde Staten en het Westen zelden voorgesteld als de wereldmachten op zoek naar goedkope olie -ook al is dat duidelijk het motief voor hun aanwezigheid in het Midden-Oosten. Ze treden niet op in landen die hulp of interventie nodig hebben, maar in landen die de energienoden van het Westen dienen. Sinds de tweede wereldoorlog zijn de Verenigde Staten voor 77 procent van de tijd in oorlog geweest met een of ander land. Het wordt de hoogste tijd om onze prioriteiten eens recht te trekken, en onze middelen in te zetten om mensen verweg te helpen, in plaats van ze te vermoorden.
***
Hoe sijpelt al de geopolitieke informatie, waarmee u zo vertrouwd bent, binnen in uw muziek?
Nitin Sawhney: Ik reis vrij veel, ik probeer verschillende hoeken van de wereld te ontdekken
Ik wil in elk geval vermijden dat de nummers op een cd over-gepolitiseerd worden. Ik wil liever dat het menselijke standpunten zijn dan politieke traktaten. Want muziek is een universele taal die menselijkheid kan uitdrukken, en dat sluit perfect aan bij mijn politieke denken dat zich verzet tegen parochialisme. Muziek is op een symbiotische manier verbonden met de samenleving, en dus is de muziek die ik maak opgetrokken uit allerhande invloeden die ook mijn leven bepalen: Indiase klassieke muziek, flamenco, Franse of Portugese muziek, …
Dat is ook de reden dat ik voor een van de tracks samengewerkt heb met de Barcelonese band Ojos de Brujo. Ik respecteer die groep heel erg omdat ze heel sterk sociaal geëngageerd zijn. Ik wou een nummer op het album over de onzichtbare bewoners van Londen, de daklozen. Zij leven in een schaduwwereld die volkomen genegeerd wordt door beleid en de rest van de Londenaars. Hun gitano-sound drukt dat voor mij uitstekend uit. Een gemondialiseerde stad is tegelijk ook zoveel andere steden. Daarom is het ook geen probleem om een Londense realiteit uit te drukken via een groep die heel erg geworteld is in Barcelona.
Betekent dat toch ook niet dat de grootstedelijke cultuur die je uitdrukt in deze muziek grotendeels samengesteld is uit lokale brokken cultuur die ronddobberen op de oceaan van een gemondialiseerde wereld?
Nitin Sawhney: Ik probeer het in elk geval anders te bekijken. Ik ben niet op zoek naar interessante culturele uitingen om ze te sampelen, ik vertrek van een emotie en probeer daar het geluid bij te creëren dat dicht bij dat gevoel ligt. En mijn soundscape is natuurlijk de multiculturele stad Londen. Daardoor wordt de hele wereld het palet waarmee ik mijn emotionele beelden schilder. Dat wordt nog versterkt door het feit dat ik steeds meer internationaal werk. Onlangs had ik een opdracht met het nationaal ballet van China –dus moest ik me grondig verdiepen in Chinese muziek. Al betekent dat niet dat ik dan klassieke Chinese muziek ga schrijven.
Is het geen probleem dat je de betekenis van muziek niet vanzelfsprekend mee transporteert over de grenzen van tijd, cultuur en traditie? De betekenis van een bepaalde muzikale modus in een klassieke setting kan verloren gaan -of omgekeerd worden- wanneer je haar binnen een hedendaagse, mondiale dance-context plaatst.
Nitin Sawhney: Het belangrijkste is dat je werkt vanuit een respect voor die traditie. Ik wil een traditie niet kaalplukken. Als ik Chinese of Indiase klassieke muziek gebruik, zal ik altijd werken met muzikanten die deze traditie heel goed kennen en bereid zijn die diepe achtergrond binnen te brengen in een nieuwe context. Ik sampel niet, ik doe geen muzikaal knip-en-plakwerk, ik wil die muzikanten ontmoeten, tijd spenderen met hen, samenwerken. Daardoor voelen zij zich ook beter gerespecteerd en begrepen en voorkom je het gevoel dat de culturele schatkist leeggeroofd wordt door een passerende westerling.
voor informatie over het optreden van Nitin Sawhney in De Warande: zie www.warande.be