De betekenis van dag en nacht

Shahrnush Parsipur is een Iraanse schrijfster die in ballingschap in Californië leeft en publiceert in Zweden. Haar Touba en het belang van de nacht verschijnt deze maand in het Nederlands. De roman is meer dan twintig jaar geleden geschreven, maar het thema –de ruimte voor vrouwelijke seksualiteit en zelfontplooiing– heeft nog niets aan actualiteit of universaliteit ingeboet.
Shahrnush Parsipur: Historisch gezien slaagden de mannen erin om de vrouwen te overheersen door hen te verdelen in goede (huisvrouwen) en slechte (prostituees). Vrouwen werden ook ontdaan van hun eigen seksuele verlangens en werden gereduceerd tot baarmoeders. Touba bevind zich tussen de twee polen. Ze bezit een eigen seksualiteit, ze is op een uitdrukkelijke manier vrouwelijk, maar ze kan dat niet tonen omdat de samenleving daar geen ruimte voor laat. Touba vindt het onaanvaardbaar om slechts een halve vrouw te zijn, ze eist haar hele mens-zijn op. Het herstellen van de volheid van het vrouw-zijn verwijst ook naar de Soemerische scheppingsmythe waarin de vrouw van de oppergod in tweeën gehakt wordt en zo hemel en aarde doet ontstaan. Als vrouwen heel zijn, hervindt ook de kosmos zijn eenheid.
In Iran lijkt er nog geen sprake te zijn van het herstel van de volle waarde van vrouwen.
Shahrnush Parsipur: Meer dan zestig procent van de universiteitsstudenten is vrouwelijk. Ik verwacht veel van hen in de toekomst omdat ze ze kwaad zijn op het huidige systeem. En positieve woede is de kracht die je in staat stelt dingen te realiseren in het leven. Het brutale optreden van mannen tegenover vrouwen ontstaat overal ter wereld vanuit een besef van zwakte, omdat ze schrik hebben van de kracht van vrouwen.
In het Midden-Oosten speelt dat nog meer omdat mannen er de trots missen van hun westerse soortgenoten, die uitvinders en veroveraars zijn –en juist daarom meer ruimte kunnen geven aan hun vrouwen. In Iran kijken vrouwen naar mannen als verliezers in plaats van als de helden die de mannen zelf zo graag willen zijn. Dat verklaart mee de heftigheid waarmee het huidige systeem op vrouwen reageert. Mannen willen onbeweeglijke vrouwen, die binnen blijven. De sluier is een symbool van immobilisme, een symbool van het niet-denken en niet-spreken van vrouwen.
Biedt de literatuur een uitweg voor vrouwen?
Shahrnush Parsipur: Op dit moment zijn er meer dan 315 vrouwelijke romanschrijvers in Iran en meer dan 2000 schrijfsters in totaal. Dat is dus uitermate belangrijk. Maar tegelijk zijn al mijn boeken verboden in Iran. Onder de vorige president Khatami werden er 40.000 boeken gepubliceerd, onder de huidige president Ahmadinejad maar 400. Dat zegt veel over zijn beleid. En over het belang dat men hecht aan literatuur. Schrijven wordt in Iran traditioneel gezien als een scheppende daad.
Wie het woord vormgeeft, wordt een beetje als god. Diezelfde reflex bestaat niet tegenover een jongere kunst als film, daardoor is het makkelijker om goede films te maken in Iran dan om goede boeken gepubliceerd te krijgen. Een verboden boek is natuurlijk wel verkrijgbaar in Iran. Van mijn Prison Memoir zijn wellicht honderdduizenden illegale exemplaren verkocht. Maar van boeken op de zwarte markt krijg je natuurlijk geen inkomsten. Je blijft dus arm en afhankelijk van de regering, en zo wil men het ook.
U werd niet alleen gebroodroofd, maar ook in de gevangenis gegooid?
Shahrnush Parsipur: Vier keer. De eerste keer was nog onder de sjah. Toen zat ik 54 dagen vast omdat ik protesteede tegen de executie van twee dichters. Tijdens de revolutie werd ik samen met mijn moeder en twee broers aangehouden. Ik zat vier jaar achter de tralies, zonder aanklacht. Na de publicatie van mijn roman Women without men moest ik twee keer in de gevangenis, omdat ik schreef dat de cultus van de maagdelijkheid de voornaamste reden was voor de onderdrukking van meisjes. Toen was voor mij de maat vol en heb ik het land verlaten.
Touba of de betekenis van de nacht door Shahrnush Parsipur is uitgegeven door Meulenhoff. 384 blzn. ISBN 978 90 290 7960 0