Religie als groepstherapie

In combinatie met mijn onstilbare honger naar kennis over wat anders is, beslis ik om tijdens mijn bezoek aan New York een African Methodist Episcopal (A.M.E.) kerk te bezoeken. Niet dat kerken mij onbekend zijn. Ik ben opgegroeid in een West-Vlaams dorpje waar ik als kind meerdere malen per jaar met de klas de misvieringen bezocht. Mijn ouders vonden het belangrijk dat ik ook andere religies en hun gebruiken leerde kennen, een les waar ik hun nog steeds dankbaar voor ben. De hosties liet ik echter aan mij voorbijgaan.

De A.M.E. kerk is een protestante stroming die in het begin van de 19e eeuw in de Verenigde Staten ontstond omdat het voor de Afro-Amerikaanse gemeenschap onmogelijk was om volwaardig aan de misdiensten van de reguliere methodistische kerk deel te nemen. De kerken staan bij ons ook bekend om hun gospel muziek en gepassioneerde preken. Als liefhebber van soul, funk en rhythm and blues de bron van deze muziekgenres in zijn authentieke context kunnen horen, was mooi meegenomen.

De Harlem Gospel Bus Tours die in het drukke Manhattan door toerismebureaus worden aangeprezen met optie all-you-can-eat-brunch, zeiden me weinig. Tijdens drukke periodes schuiven toeristen in lange rijen aan, om dan de dienst halverwege te verlaten na het horen van twee koorliedjes en een enkele “halleluja”.

Sommigen bekijken de dienst via het scherm van hun smartphone of komen ‘s zomers in korte, mouwloze kleedjes of shorts met flipflops, wat vaak als ongepast of respectloos wordt beschouwd door de vaste kerkgangers. Ik wilde absoluut niet een van deze mensen zijn. Mijn intentie was niet om vanuit de toeristensectie toe te kijken en cultureel erfgoed te consumeren alsof het een Broadwayshow was. Nee, ik wilde voelen en deelnemen aan wat hier geen misviering, maar een worship (aanbidding) wordt genoemd.

Naarmate de metro zich van de stad verwijdert en dieper in Queens rijdt, verandert de setting.

Ik laat Upper East Side, Manhattan achter mij en reis richting Jamaica, Queens, waar een Belgisch-Amerikaanse kennis, die vertrouwd is met de kerk, me opwacht. Naarmate de metro zich van de stad verwijdert en dieper in Queens rijdt, verandert de setting. De mensen rondom mij nemen in aantal af, ze zijn niet meer blank maar overwegend zwart, de namen van de metrohaltes klinken steeds onbekender, de wagons worden stiller.

Voor mij zit een oudere man in een zwart werkpak met witte verfvlekken te knikkebollen op het gewieg van de metro. Ik weet niet of hij van of naar het werk gaat. Ik denk aan de jonge Afro-Amerikaanse vrouw die ik de middag ervoor bij de toiletten van een restaurant ineengezakt zag zitten. ‘Gaat het wel met je?’, ‘Ik heb sinds gisterenochtend niet meer geslapen. Ik combineer twee jobs om mijn huur te kunnen betalen. Maar ik ben oké hoor, dank je.’ Ik dacht aan de vakbonden thuis en ik was dankbaar.

Een halfuur later ben ik bij de juiste halte. Het straatbeeld is radicaal veranderd. De socio-economische toestand is in dit stadsdeel zichtbaar lager en dat valt samen met een etnisch-culturele minderheid. De president van dit land mag dan wel Afro-Amerikaans zijn, maar anno 2015 is segregatie in de V.S. nog altijd een feit. De beelden van de politiemoorden op Eric Garner, Walter Scott en Jeremy McDole schieten door mijn hoofd. Ik besef plots hoe blank en geprivilegieerd ik eigenlijk ben. Ik kom aan op de plaats van afspraak, een McDonalds waar enkele gezinnen op z’n zondags ontbijten met goedkoop gefabriceerde zoete kaneelrollen, eieren met worst, American pancakes en stroop.

De kerk heet Greater Allen, genoemd naar de oprichter van de A.M.E. kerk, en is een massief gebouw dat niet enkel fungeert als gebedsplaats, maar ook als privéschool en talrijke sociale en commerciële diensten aanbiedt. Met meer dan 20.000 leden is het één van de grootste kerken in de Verenigde Staten. Ik ben verbaasd over de onberispelijke organisatie, de moderne infrastructuur, de technologische uitrusting en de honderden mensen die in de ruimte aanwezig zijn. Hier is van een vergrijzing of van een leegloop uit kerken zoals we die in Vlaanderen kennen geen sprake.

Enkele seconden lang voel ik me ongemakkelijk. Zou dit het gevoel zijn dat je hebt als enige zwarte tussen enkel blanken?

Zoals gebruikelijk in religieuze contexten verwelkomde de dominee de honderden gelovigen als familie: “brothers” and “sisters”. De gasten, waaronder mezelf, werden uitgenodigd om zich te laten tonen door even te zwaaien. Voor enkele seconden voel ik me ongemakkelijk. Zou dit het gevoel zijn dat je hebt als enige zwarte tussen enkel blanken? Wat doe ik hier eigenlijk? Was dit wel een goed idee? Ben ik toch niet even voyeuristisch als de andere toeristen die ik niet wilde zijn? Mijn twijfels worden weggenomen door omstaanders die me hartelijk verwelkomen. Groeten worden uitgewisseld, handen worden geschud, mensen werden omarmd, zegeningen worden uitgesproken. De boodschap is duidelijk: ik ben welkom en ik ben één van hen.

Een vrouw in een wit gewaad neemt plaats op de preekstoel en begint met een vurige oproep aan God om een helpende hand te bieden en een waarschuwing aan de Duivel om hun levens te verlaten. De islamitische traditie kent een gelijkaardige vorm van smeekbedes, dua, en omdat de moskee geen onbekende plek voor me is, dacht ik voorbereid te zijn op de gevoelens die het collectief aanbidden van een hogere macht met zich zouden meebrengen. Ik had ongelijk.

Het contrast met de slaapverwekkende eucharistievieringen van pastoor Luc kon niet groter zijn.

Anders dan de islamitische gebedsrituelen die een strikte volgorde en structuur kennen, is de spontaniteit die ieder zich hier eigen maakt enorm bevrijdend. Het klinkt naïef, maar de verleiding om je te laten meeslepen is groot. Het koor (én kinderkoor) zetten enkele knallende nummers neer, mensen staan recht, klappen, zingen, roepen, dansen, gooien hun handen in de lucht wanneer ze daar zin in hebben. Jezus wordt geroepen. God wordt aanbeden. De Duivel wordt vervloekt. Het contrast met de slaapverwekkende eucharistievieringen van pastoor Luc waarbij we als kind een lach niet konden onderdrukken bij de Latijnse spreuken en bij de idee dat we werden uitgenodigd om het lichaam van Christus te verslinden, kon niet groter zijn.

Tijdens de viering worden ook sociale problematieken zoals seksueel geweld en borstkanker door externe organisaties onder de aandacht gebracht. Wat me opvalt, is hoe deze kerk ook Bijbelteksten projecteert op het dagelijks leven van hun gemeenschap in een moderne context. Het verdriet en de frustratie van Koning Davids vrouw, Michal, wordt vergeleken met de moeilijkheden die elk huwelijk beleeft. ‘Zij was de speelbal van een door mannen gedomineerde machtsstrijd. Had zij niet het recht om zich gekrenkt te voelen in haar eer als vrouw?’, roept de predikster. ‘Wie van jullie heeft zich wel eens bedrogen gevoeld? Wie van jullie kent het verdriet van een gebroken hart? Wie van jullie weet hoe het voelt om teleurgesteld te zijn in liefde?’ De hele zaal knikt en juicht instemmend. De kracht van een herkenbaar narratief is niet te onderschatten.

Voor een lokale gemeenschap die kreunt onder de grootste armoedestijging in New York sinds de economische crisis zijn deze bijeenkomsten van onschatbare waarde. Ze zoeken steun bij God en bij elkaar. De wekelijkse worships bieden hen herkenning, troost, verlossing. Religie als groepstherapie.