Resistente bacteriën nu dodelijker dan aids of malaria

Antibioticaresistentie heeft in 2019 tot minstens 1,2 miljoen doden geleid, meer dan de wereldwijde dodentol van hiv/aids of malaria. Dat blijkt uit een studie in The Lancet. ‘Het ondoordachte gebruik van antibiotica tijdens de COVID-pandemie’ heeft niet geholpen, reageren experts op de studie.

Het onderzoek in 204 landen toont aan dat één op de vijf slachtoffers een kind is van jonger dan vijf jaar uit een laag- of middeninkomensland. En de onderzoekers denken dat cijfers uit deze groep van landen zelfs een onderschatting zijn, vanwege het gebrek aan data in sommige van de onderzochte gebieden.

Volgens sommige experts heeft de COVID-19-pandemie mee tot dit slechte resultaat geleid: veel patiënten hebben immers antibiotica voorgeschreven gekregen voor secundaire bacteriologische infecties.

Resistent tegen veelvoorkomende infecties

Als een antibioticum regelmatig tegen een bacterie wordt gebruikt, kan die bacterie resistent worden. De bacterie is dan niet meer gevoelig voor het antibioticum waardoor dit soort infecties, inclusief veelvoorkomende infecties zoals die van de lagere luchtwegen, moeilijker te behandelen zijn.

Volgens de studie was antibioticaresistentie in 2019 rechtstreeks verantwoordelijk voor de dood van 1,27 miljoen mensen.

De analyse in The Lancet stelt dat er dringend nood is aan een globale aanpak voor antibioticaresistentie en roept beleidsmakers op om maatregelen te nemen voor een doordachter gebruik van antibiotica en een betere monitoring van infectieziekten.

‘Dit is de meeste uitgebreide studie die ooit werd gedaan naar het probleem van antibioticaresistentie’, zegt medeauteur Christiane Dolecek van het Centre for Tropical Medicine and Global Health aan de universiteit van Oxford. ‘We hopen dat ons rapport de impact en de toekomstige dreiging van deze 21e-eeuwse pandemie duidelijk maakt en dat maatregelen van de internationale gemeenschap zullen volgen om dit te voorkomen leed te verminderen’, zegt ze.

Doden

Volgens de studie was antibioticaresistentie in 2019 mede verantwoordelijk voor 4,95 miljoen doden en rechtstreeks verantwoordelijk voor de dood van 1,27 miljoen mensen. Ter vergelijking: in datzelfde jaar stierven er 860.000 mensen aan hiv/aids en werd malaria 640.000 personen fataal.

Het aantal doden vanwege antibioticaresistentie ligt het hoogste in Afrika ten zuiden van de Sahara: 24 sterfgevallen per 100.000. Daarna volgt Zuid-Azië met 22 doden per 100.000. Het aantal doden dat onrechtstreeks aan antibioticaresistentie wordt gelinkt is respectievelijk 99 en 77 per 100.000.

E. coli en Streptococcus pneumoniae

De analyse toont ook aan dat van de 23 ziekten die in het onderzoek werden bestudeerd, zes bacteriën - waaronder Escherichia coli, Staphylococcus aureus en Klebsiella pneumoniae – rechtstreeks tot de dood hebben geleid van 929.000 mensen. Voor 3,57 miljoen doden werd een onrechtstreeks verband met antibioticaresistentie aangetoond.

‘Antibacteriële resitentie dreigt ons terug te katapulteren in het tijdperk voor penicilline was ontdekt.’

In Afrika ten zuiden van de Sahara leidde antibioticaresistentie ertoe dat 16 procent van de slachtoffers is bezweken aan Streptococcus pneumoniae en 20 procent aan Klebsiella pneumoniae. In landen met een hoog inkomen was bijna 50 procent van de sterfgevallen door antibioticaresistentie te wijten aan de Escherichia coli-bacterie (23 procent) of de Staphylococcus aureus- bacterie (26 procent).

Volgens Amesh Adalja van het Johns Hopkins Centrum voor Gezondheid in de VS wordt antimicrobiële resistentie een van de grootste bedreigingen voor de volksgezondheid van onze tijd. ‘Het dreigt ons terug te katapulteren in het tijdperk voor penicilline was ontdekt’, stelt hij.

Meer vaccins, betere gezondheidszorg

Om dit tegen te gaan is er volgens Dolecek een hogere vaccinatiegraad nodig, met name tegen pneumokokken of de griep, naast een verbeterde toegang tot gezondheidszorg en meer aandacht voor schoon water en sanitair. ‘Verder zijn er veel meer betrouwbare sneltests nodig die meteen kunnen achterhalen of we te maken hebben met een bacteriële of een virale infectie’, zegt ze.

Dolecek is ook voorstander van initiatieven die de toegang en het correcte gebruik van antibiotica door artsen ondersteunen en patiënten leren hoe ze antibiotica correct gebruiken.

Ook het Amerikaanse Centrum voor Ziektebeheersing en Preventie (CDC) is van mening dat ‘het verbeteren van het voorschrijfgedrag van artsen en het gebruik van antibiotica door patiënten van cruciaal belang is om infecties effectief te behandelen, patiënten te beschermen tegen schade die wordt veroorzaakt door onnodig antibioticagebruik en om uiteindelijk antibioticaresistentie te bestrijden.’

Rol van de coronapandemie

Madhukar Pai, onderzoeker aan de McGill University in Montreal, Canada, voegt daaraan toe: ‘Dit is een belangrijke studie die het belang van antimicrobiële resistentie benadrukt. Maar de impact van de COVID-19-pandemie is er niet mee in opgenomen’, zegt hij.

‘Ik hoop dat dit wel het geval zal zijn bij verdere updates van de studie, want we weten dat het verkeerd gebruik van antibiotica dramatisch is toegenomen tijdens de coronapandemie. We hebben een enorme toename gezien van het gebruik van geneesmiddelen als azithromycine, doxycycline, ivermectine en hydroxychloroquine.’

Antibiotica bij covidinfectie

Volgens het eerder genoemde rapport in BMJ krijgen in het ziekenhuis opgenomen COVID-19-patiënten vaak antibiotica toegediend om secundaire infecties te behandelen, ondanks het feit dat slechts een minderheid van de gevallen bacteriële infecties heeft.

‘Hoewel deze medicijnen niet effectief zijn tegen COVID-19, maakt hun wijdverbreide misbruik me zorgen over antimicrobiële resistentie in de komende jaren’, zegt Pai.

De Lancet-studie geeft nog mee dat investeringen voor de ontwikkeling van nieuwe antibiotica ‘essentieel’ zijn, naast maatregelen om antibioticaresistentie tegen te gaan.

Diptendra Sarkar, professor aan het Institute of Post Graduate Medical Education and Research in het Indiase Calcutta reageert op de studie en zegt dat volgens hem ‘irrationeel, niet-wetenschappelijk onderbouwd antibioticagebruik verantwoordelijk is voor de crisis die antibioticaresistentie veroorzaakt in ontwikkelingslanden.

‘Onmiddellijke wereldwijde actie is noodzakelijk’, zegt hij. ‘Alle belanghebbenden waaronder overheden, medische beroepsorganisaties en de farmaceutische industrie, moeten de dialoog aangaan en een nationaal, empirisch onderbouwd antibioticabeleid opstellen. In de ontwikkelingslanden is het van cruciaal belang dat er een soort stappenplan wordt ontwikkeld om ziekenhuizen te begeleiden in het geval van infecties. Het opleiden van zorgverleners en sterk toezicht houden, zal de enige weg vooruit zijn.’

Dit artikel is eerder verschenen bij IPS-partner SciDev.Net