'Geen meerderheid voor religieus extremisme in Pakistan'

Imtiaz Gul werkte als journalist en veiligheidsanalist voor tal van Pakistaanse en westerse media en richtte in Islamabad het Centre for Research and Security Studies (CRSS) op. Met zijn nieuwe boek Pakistan before and after Osama analyseert hij eens te meer de situatie in zijn thuisland en de gevolgen daarvan voor de regio en de wereld. Heel even was deze gezaghebbende stem in België, een kans die MO* niet voorbij liet gaan.

Karachi is goed voor 42 procent van het bruto binnenlands product, 70 procent van de belastinginkomsten en 62 procent van de BTW-inkomsten. De stad is dus vitaal voor de economie van het land, maar wordt meer en meer een stedelijk Waziristan, waar de centrale overheid de greep verliest en het geweld toeneemt.

Pakistan kan je de laatste jaren moeilijk een stabiele staat noemen. Wat houdt het land op de been?
Imtiaz Gul: Pakistan is hoofdzakelijk een landbouweconomie. Basisvoedsel en kledij zijn overal beschikbaar en dat houdt het land gaande. Zelfs massale stroomonderbrekingen hebben niet geleid tot volksopstanden of een directe bedreiging voor de overheid. Mensen steunen meer op religieuze en sociale structuren dan op staatsstructuren.

Laten we even de belangrijkste regio’s aflopen en beginnen in het noorden. Hoe is de situatie daar geëvolueerd sinds de militairen in 2009 in de Swat-vallei de druk op de Taliban opgevoerd hebben?
Imtiaz Gul: Religieuze extremisten hebben niet alleen op het terrein, maar ook in de publieke opinie klappen gekregen, waardoor hun invloed taant. Door soldaten, ambtenaren en al wie in hun ogen te westers of te liberaal is publiek te executeren, hebben ze hun hand overspeeld.

Minder bekend is het aanhoudende geweld in Baloetsjistan, de zuidwestelijke provincie van Pakistan. Waarom slaagt Islamabad er niet in de situatie daar te kalmeren?
Imtiaz Gul: Baloetsjistan is door de opeenvolgende regeringen steevast verwaarloosd. Baloetsjen konden met hun grieven nergens terecht en zijn de centrale overheid steeds meer gaan haten. Goed bestuur ontbreekt en dat vacuüm is ingevuld door fracties die geweld gebruiken voor politieke en criminele doelen. Op korte termijn zal de onrust voortduren. Zolang de militairen in de provincie aan zet zijn en Islamabad er niet in slaagt een antwoord te formuleren op de legitieme eisen van het volk, ziet de toekomst er somber uit.

Wat zijn de achtergronden van het geweld in Karachi en hoe belangrijk is dat voor de algemene situatie in het land?
Imtiaz Gul: Het politieke en etnische geweld in Karachi heeft een enorme impact op het land. Karachi is goed voor 42 procent van het bruto binnenlands product, 70 procent van de belastinginkomsten en 62 procent van de BTW-inkomsten. De stad is dus vitaal voor de economie van het land, maar wordt meer en meer een stedelijk Waziristan, waar de centrale overheid de greep verliest en het geweld toeneemt. De stad is verdeeld in verschillende gebieden die elk in handen zijn van militante ethno-politieke maffia’s. In feite gaat het om een soort gewapende vleugels van alle grootste politieke partijen. De politiek is dus zelf deel van het probleem. Voor een deel is het geweld dus geworteld in die strijd om terreinwinst, met alle gevolgen vandien voor de economische activiteit in Karachi.

Kasjmir vormt al meer dan zestig  jaar de splijtzwam tussen India en Pakistan. Recent zijn er in de luwte een aantal hoopvolle ontwikkelingen te noteren: een relatieve kalmte op het terrein, gesprekken op hoog niveau en nieuwe ideeën. Zal Pakistan toestaan dat het probleem Kasjmir wat meer naar de achtergrond verdwijnt?
Imtiaz Gul: Pakistan zal in de toekomst meer en meer een dubbel spoor bewandelen. De reden is eenvoudig: de zwakke economie. Sterkere economische banden met India zullen nodig zijn, waardoor de hoop op een onderhandelde uitweg voor Kasjmir toeneemt. Vernieuwde culturele en economische relaties met India zullen ervoor zorgen dat meer en meer mensen inzien dat een vredelievend nabuurschap in het belang van beide landen is. De recente, zeer ongewone evoluties op dit vlak duiden er ook op dat de Pakistaanse militairen zich verzoend hebben met deze realiteit en bereid zijn de huidige opdeling van Kasjmir te behouden en de steun aan militante groepen af te bouwen.

De overheid staat vrij zwak in Pakistan, een grote zorg voor burgers én voor buitenlandse investeerders. Hoe krik je dit op? En welke rol kunnen de media hierin spelen?
Imtiaz Gul: De staat versterken veronderstelt een hele reeks maatregelen, met als doel op alle niveaus sterkere mensen te krijgen, van de hoogste kringen van de centrale administratie tot de honderdduizenden ambtenaren verspreid over het hele land. De media zijn er de laatste jaren in geslaagd een aantal corruptieschandalen boven te spitten en de overheid onder druk te zetten om de transparantie te verhogen. Vooral de elektronische media speelt hierin een voortrekkersrol. Zij hebben zich opgewerkt tot een sociaal-politieke pijler die functioneert als een venster op de ingewanden van de staat. Zij spelen dan ook een cruciale rol in de democratische transitie.

Volgend jaar zijn er verkiezingen. Zal Imran Khan, de cricketgod die politicus werd, er in slagen om het wijdverspreide ongenoegen te kanaliseren? Of zal zijn ster doven vooraleer president Zardari nieuwe verkiezingen uitroept?
Imtiaz Gul: Imran Khan bespeelt inderdaad het ongenoegen van de Pakistani’s. Maar voorlopig is hij er onvoldoende in geslaagd door te dringen tot brede lagen van de bevolking. Het land is in verwarring en op zoek naar geloofwaardige politici. Het ziet er naar uit dat Imran Khan enkele jaren meer zal nodig hebben om die geloofwaardigheid op te bouwen. Vermoedelijk zal hij volgend jaar vooral kiezers van Nawaz Sharif wegtrekken, maar onvoldoende zetels halen om te winnen. Wat natuurlijk in het voordeel speelt van Zardari’s PPP en zijn bondgenoten.

Radicale religieuze groepen zijn alomtegenwoordig in het publieke debat, maar zijn er nog maar zelden in geslaagd dit om te zetten in electoraal succes. Zal het volgend jaar anders zijn?
Imtiaz Gul: Een meerderheid van Pakistanen houdt niet van pro-religieuze partijen tijdens het verkiezingsproces. Ik verwacht dat het volgend jaar niet anders zal zijn. De Pakistaanse samenleving is geen religieuze eenheidsworst. Ze is verdeeld in clans en etnische groepen, die afhankelijk van de streek grote verschillen vertonen in hun denken. Daarom slaat religieuze retoriek zelden aan in heel Pakistan.

In je nieuwe boek peil je naar de impact van de dood van Osama bin Laden op je land. De relaties met de Verenigde Staten waren nog nooit zo slecht, maar welke gevolgen heeft dit voor de Pakistaanse samenleving?
Imtiaz Gul: De geheime operatie in Abbottabad was een klap voor het eens zo machtige Pakistaanse leger. Onze militairen stonden in hun hemd voor het hele land. Sommige extreme stemmen vroegen zich luidop af of het leger wel in staat was het land te verdedigen. Een meerderheid richtte zijn woede op de Verenigde Staten. Het wantrouwen tegenover onze bondgenoot zit diep. Wat de relaties met de VS betreft is het Pakistan van 2012 meer verenigd en meer eensgezind dan ooit te voren.   

In hoeverre vormt de opkomst van het jihadisme een bedreiging voor de muziek-, de film- of de kunstwereld? Hoe is het gesteld met de ‘cultuur’?  
Imtiaz Gul: Het radicale denken groeit in Pakistan, mede ten gevolge van de ‘War on Terror’ van het Westen. Pakistaanse burgers en militairen betalen een hoge prijs. Het bondgenootschap van Pakistan met het Westen is het gedroomde excuus voor al wat religieus extremistisch is om de Pakistaanse overheid en de meer liberale segmenten in de maatschappij in het nauw te drijven. Maar een meerderheid steunt dit religieuze extremisme niet. Zij blijven op ideologisch vlak liberaal en zouden graag meer cultuur zien in het land. Spijtig genoeg mist de overheid visie en bereidheid om de culturele sector te versterken. Er zijn aanzetten in Karachi en Lahore, maar de noordwestelijke regio’s en Baloetsjistan blijven gegijzeld door hun angst voor religieuze extremisten.

met dank aan Peter Christiaensen voor de vertaling