Zeventigplussers kijken achterom en vooruit

De redactie koos ervoor om dat te doen met de man die Wereldwijd altijd een warm hart heeft toegedragen: dom Helder Câmara. Maar net in die dagen overleed de bisschop van Recife en Olinda. Zijn stem en gebaren, zijn verzet, zijn charisma klinken echter door in de andere getuigen die naar de toekomst kijken door de bril van hun ervaringen in deze eeuw van verdriet en hoop. Onze eeuw van twee en nog meer wereldoorlogen, de eeuw van vele dromen. Van hard tegen zacht, van dictaturen allerhande en van groene, rode, fluwelen en stille revoluties.

De mensen die aan het woord komen, zijn niet de minste: Maria Willems-Lunders, Jef Ulburghs, Carlos Fuentes en Compay Segundo. Zoveel verzamelde wijsheid maakt de komende eeuw voor de jeugd bijzonder aantrekkelijk.



HET LEVEN BLIJFT BOEIEND EN GEVAARLIJK

Marc Van Laere

Maria Willems-Lunders uit Hove is vijfentachtig en is nog steeds medewerkster in de stuurgroep ‘Leeftijd’ binnen de Stichting Lodewijk De Raet. Als moeder van vijf jongens en één meisje moest zij verder tegen het leven opboksen toen ze haar man op 47-jarige leeftijd verloor. Maar boksen deed ze, met waardigheid. Tot op vandaag. Achter haar staan Connie Palmen en Marguérite Yourcenar in de boekenkast. Maar ze volgt ook met interesse de wetenschappelijke literatuur rond het heelal. Ze zei van bij het begin aan haar kinderen dat ze op haar niet moesten rekenen voor het oppassen van de kleinkinderen. Maar iedereen is welkom in haar huis en ruime tuin. Jarenlang overtuigde ze vijftigplussers om zich niet aan de kant te laten zetten, ook niet in een ‘aparte’ partij. Een gesprek met een architecte van levenskunst.



Is het vandaag aantrekkelijker dan een halve eeuw geleden om zesentachtig jaar te worden?

Dit zijn betere tijden om ouder te worden. Twintig, dertig jaar geleden was dat een drama. Er waren thuis nog studerende kinderen of er moest nog een lening worden afbetaald. Ik kwam vroeger mensen tegen die zich radeloos afvroegen wat ze met hun klein pensioentje zouden beginnen. De kinderen moesten bijspringen, iets wat eigenlijk vernederend was.

Maar dat veranderde?

Diezelfde mensen zijn nu tachtig jaar en ouder en hebben het nog niet breed. Vandaag zijn de ‘jonggepensioneerden’ tevreden mensen. Ze hebben een goed pensioen en doorgaans een goede gezondheid. Er zijn er die opnieuw gaan studeren. De mensen van vijfentachtig en ouder genieten een veel betere gezondheid dan vroeger maar vinden hun ontspanning in het kaarten, het babbelen bij een koffietje in de stad over de oude dag en de gezondheid. De nieuwe ‘jonggepensioneerden’ daarentegen gaan op reis en genieten. Ze bezoeken musea, volgen cursussen muziek en geschiedenis, leren Spaans, Engels en Duits. Mooi natuurlijk, al zie ik ook wel dat de zestigplussers zich minder engageren buiten hun eigen leefwereld. Mensen zouden zich betrokken moeten blijven voelen, verantwoordelijkheid nemen en blijven leren. Maar dat is vandaag niet vanzelfsprekend: er is meer individualisme, ook bij senioren. Inzet is een keuze die ieder voor zich moet maken.

U vindt het nogal arbitrair dat mensen verplicht worden om op hun vijfenzestigste te moeten stoppen met werken?

Het is volgens mij de hoogste tijd om na te denken over een andere levenswijze. Wij moeten de levensloop -één derde studeren, één derde werken en één derde uitrusten- herzien. Het is niet goed dat mensen gestresseerd moeten werken gedurende een aantal jaren en dan ineens moeten ophouden. Het is evenmin logisch dat jongeren tot hun achttiende of twintigste studeren en nadien alleen nog iets bijleren in functie van hun job. Blijven leren is de boodschap. Ook ouderen mogen niet afhaken. Wie niet weet hoe een computer werkt, zou dat best proberen en iets doen met wat hij ervan begrijpt! In sommige bedrijven werkt men wel al aan een loopbaanplanning. Daar is een gesprek mogelijk tussen werkgever en werknemers over functieverandering, bijscholing, een sabbatjaar, deeltijds werken en een geleidelijke afbouw.

In het actieve deel van het leven geldt de ijzeren wet van de concurrentie. Wringt daar het schoentje niet voor oudere werknemers?

Het actieve leven wordt steeds korter. Jongeren studeren langer en de arbeidsjaren verkorten. Het dalend aantal geboortes en het langer leven van mensen vormen een dubbele, economische belasting. Maar is het verantwoord dat mensen met capaciteiten wegens hun leeftijd aan de kant worden gezet of dat jongere werknemers aan een vijftiger vragen: ‘Ben jij nog niet met pensioen?’ De bedrijfsleiders vinden ouderen te duur, te traag en te weinig bijgeschoold. Soms lijkt het dat we voor een conflict tussen de generaties staan. Waarom het werk niet zodanig herverdelen zodat meer mensen met minder stress aan het werk kunnen blijven en dat de ouderen -met hun capaciteiten- goed blijven renderen? Zo bouw je aan ‘een samenleving voor alle leeftijden’ -het thema van het internationale ouderenjaar 1999.

Wie zestig is verliest natuurlijk zijn capaciteiten niet. Komen er nieuwe bij?

Oudere mensen gaan zorgzamer om met de dingen. Zij trekken zich het werk aan. Als ze verantwoordelijkheid krijgen, willen ze die ten volle dragen. Al zijn dat trekken die ook jongere werknemers kunnen sieren. Het gaat mij wezenlijk over de betekenis van arbeid: een last, een zegen? Arbeid draagt bij tot de verbetering van de kwaliteit van het leven voor jezelf en voor de anderen. Anders betekent verouderen een strijd tegen de eenzaamheid.

Naast arbeiden is er het genieten.

Voor mij is het leven verantwoordelijkheid durven nemen, maar ook genieten. Ik zie ook de aangename kanten van het leven. Een mooi huis, de tuin, het samenzijn met de kinderen, de vakanties, reizen. Muziek, boeken.

Verschillen mannen en vrouwen in het oud worden?

Ik hoorde vaak dat echtparen zelden met elkaar praten over het samen oud worden. Als de tijd van pensionering dan toch aanbrak, stonden ze voor verrassingen. Vrouwen hebben vaak het gevoel dat ze een stuk vrijheid kwijtspelen, dat de mannen hen meer op de vingers kijken. Mannen willen dan weer behulpzaam zijn in het huishouden, al mislukt dat niet zelden. Oud worden is een leerschool, het is een uitdaging. Partners moeten daarin hun draai vinden.

Vandaag de dag regeert de jongerencultuur. Zestigplussers lopen door de stad in jeans.

Het is goed dat ouderen trots zijn op zichzelf, dat zij hun uiterlijk verzorgen. Maar ik ben niet jaloers op de jongeren en hun mogelijkheden vandaag. Wij hadden ook mogelijkheden, al lagen die op een ander vlak. Ik kon na de lagere school kiezen tussen het onderwijs of de verpleging. Of enkele jaren op pensionaat om Frans te leren. Ik studeerde voor onderwijzeres, al gaf ik nooit les. Ik werkte voor het documentatiecentrum van de Katholieke Filmliga en de voor Interactie Academie in Hove. Ik genoot van de mogelijkheden die er waren.

En nu?

Ik wil mijn capaciteiten niet begraven, maar probeer mijn grenzen te aanvaarden. Volgende uitspraak is mij steeds bijgebleven: ‘Heer, geef mij de moed te aanvaarden wat ik niet kan veranderen, de kracht om te veranderen wat ik wel kan veranderen en de wijsheid om het onderscheid te zien tussen de twee.’

Hoe kijkt u terug op de voorbije eeuw?

Er is veel ten goede veranderd. De studiemogelijkheden, ook voor meisjes, de vooruitgang -maar ook de versnippering- van de wetenschap, het feminisme, de bevrijding van mensen uit de greep van de kerk met haar dogma’s en zondemoraal. De nieuwe manier van denken over seksualiteit. Ik herinner me hoe Maria Rosseels in De Standaard voor 16- tot 18-jarigen een reeks artikels schreef over seksualiteit. Vele ouders lazen dat met belangstelling, maar een deel lezers was ook gechoqueerd en ging protesteren bij de bisschop. Maria Rosseels moest haar reeks stopzetten! Een halve eeuw geleden was het leven eenvoudiger, rustiger. Nu worden wij geconfronteerd met steeds weer nieuwe dingen en nieuwe vragen.

De voorbije eeuw heeft ook de kleur van bloed?

Na de Eerste Wereldoorlog kwam er ‘Nooit meer Oorlog’ op de IJzertoren. Maar ik herinner me de opkomst van het nazisme en ik zag de vernieling die de V2’s en V1’s aanrichtten in Antwerpen. Er was Hiroshima, het Tienanmenplein, volkerenmoorden. En dat ging zo maar door tot vandaag, tot in Kosovo. Er zijn nog vele dingen die mislopen: de drugs, de kloof tussen Noord en Zuid, mensenhandel, de kloof tussen ontwikkelde mensen en zij die niet meekunnen. Toch blijf ik geloven in een betere wereld. De hemel moeten we hier op aarde maken en niet in een hiernamaals.