Jef Ulburghs: één eeuw is onvoldoende

Hoe kijkt u terug op de voorbije eeuw?

‘Ik heb in het rijke Westen vooral een cultureel-religieuze aftakeling zien plaatsvinden. Alles kan vandaag gekocht worden. Vooral jongeren, en zeker ook migrantenjongeren, zijn gevoelig voor de schittering van geld, auto, gsm, tv, motor. Ze zijn op zoek naar een identiteit en sommigen vinden die alleen maar in de snelheid van hun wagen of motorfiets. Toch zijn er ook die gegrepen worden door hun omgeving en noden zien. Zij engageren zich.’

Waar ziet u engagement?

‘In de idealen van menselijkheid en zelfverwezenlijking. Als spiritualiteit niet ingekapseld wordt door instituten kan ze diep en aangrijpend zijn, en ik zie velen die ze vinden. Ik voel enorm mee met jongeren aan wie dit voorbijgaat. Zij gaan door een nacht van twijfel en onduidelijkheid. Ik denk dat ze soms te weinig mensen vinden die luisteren tot de dageraad. Of tot voorbij de dageraad.’

Wat is uw remedie tegen de nacht, die ook in uw eigen leven niet afwezig geweest is?

‘Blijven hopen dat de zon opgaat, dat de dageraad komt. Geloven in nieuwe kansen. Ik zit niet te piekeren over wat er de vorige dag gebeurde. Ik sla gemakkelijk een bladzijde om. Maar een nacht ontwijk ik niet. Nacht is bezinning, teruggaan in de oerwereld, de moerderschoot. Je bedenkingen, ontgoochelingen en successen sudderen en raken gerangschikt. En zonder dat je het merkt komt er een nieuwe dageraad.’

U bracht uw leven door op de barricaden, verwacht u dat ook van jongeren?

‘De heldentijd is voorbij. Er is geen venceremos meer. Ik zie eerder kleinschalige experimenten waarin mensen zichzelf kunnen zijn. Men hoort elkaars verhaal en ontdekt uiteindelijk toch ook het collectieve. Het gaat misschien minder om een levensinzet, zoals bij ons, maar hoeft dat eigenlijk? De solidaritietsbeweging in deze eeuw was schitterend: arbeidersbewegingen, boerenbeweging, derdewereldgroepen, basisgroepen, feministische groepen. Nu moeten deze bewegingen kinderen krijgen. Ieder moet op zijn terrein solidariteit waarmaken. In deze tijd wil dat zeggen: meesterwerken maken vanuit het kleine aanvoelen. Er moeten meer landbouwcollectieven komen en studio’s waarin de cultuur van de jongeren tot haar recht kan komen. Er is behoefte aan steun voor ouderen en aan wijkwerkingen waar eenzamen terechtkunnen. De volgende eeuw moet ook op zoek naar stilte, naar directe steun en menselijke liefde. De Amerikaanse soap heeft volgens mij haar hoogtepunt bereikt, het failliet is al bezig. Spiritualiteit is opnieuw een nood. Ik verwacht veel van de vernieuwing van de kerk, maar dan van onderuit. Het Vaticaan mag van mij onder bescherming van de Unesco komen, want het is werelderfgoed. Maar er is niet in te leven. Toeristen kunnen er dan nog zien hoe het niet moet. De nieuwe paus moet een Helder Câmara zijn -iemand die leeft op het gevoel, het geloof en de strijd van de armsten- en de nieuwe kerk moet op een gedecentraliseerde manier bestuurd worden.’

En u hoopt dat die ommezwaai er in de 21ste eeuw komt?

‘Ja. Met een eenvoudige man tussen de mensen hebben de kerken nog een enorme toekomst. Er komt een nieuwe spiritualiteit, niet meer in de naam van God, of in de naam van één of andere nationaliteit, maar in de naam van kleine mensen. ‘In God we trust’, de triomfalistische slogan op de dollarbiljetten, is een anachronisme. Men moet afstappen van de God van dogma’s, de God van de machtige ivoren toren, de God van het eigen gelijk en van de haat tegenover al wie anders is. En dat zal gebeuren. Er is een hele tendens in de maatschappij die stilaan realiseert wat reeds in de pauselijke encyclieken Rerum Novarum en Quadragesimo Anno te vinden was: het principe dat de dingen best gedaan worden op een zo laag mogelijk niveau. Iets wat op dorpsniveau geregeld kan worden, moet niet naar de Wetstraat. Dit subsidiariteitsbeginsel zal vrijheid, autonomie en dynamiek brengen. Het is een belangrijk principe voor de democratie. Het kan creativiteit aanwakkeren en cultureel zelfbestuur. De kerk kan deze tendens aangrijpen als een enorme kans. Ze moet zich verbinden met de basisgroepen en leiders zoeken die geen macht uitoefenen.’

Bent u priester, politicus, basiswerker of volksvertegenwoordiger?

‘Zeg maar Jef. Een rebel die toch vriendschap wil onderhouden, die geen afstand wil nemen. Ik voel me goed tussen de mensen en daar waar ergens een teken van hoop wordt gegeven. Van mensen hoor ik dat ze veel verwachten van de priester in me. Men wil me blijkbaaar in die functie duwen. Jef, de priester. En zo ben ik het misschien ook echt, omdat ik hún priester ben, omdat ze mij erkennen als hun priester, omdat ik in lief en leed bij hen ben. Priester zijn is dicht bij mensen staan en toch de man van God zijn, wat dat ook moge betekenen.’

Wat betekent het voor u?

‘Ik denk: de man van de kleine mens. Ik zoek mijn identiteit vanuit de mensen, want daar vind ik God. Zoals Jezus van Nazareth hem vond toen hij gegrepen werd door menselijke noden. Armen de Blijde Boodschap brengen, zo werd ‘roeping’ al omschreven bij Jesaja en in het evangelie volgens Lucas. ‘Aan gevangenen hun vrijlating bekendmaken; aan blinden, dat zij zullen zien; verdrukten laten gaan in vrijheid’: dat is en blijft het handvest van mijn priester-zijn.’

Zou u graag opnieuw geboren worden in die volgende eeuw?

‘Ja, want het leven is zo boeiend. De eenentwintigste eeuw zal sprankelend en scheppend zijn indien men komt tot meer vrede en sociale gerechtigheid. Maar enkel op voorwaarde dat de spirituele krachten daarin hun weg vinden. Niet verbonden met macht, maar met het hart.’