Zuid-Afrikaanse gsm’s in de strijd tegen hiv

Afrika telt op dit moment iets meer dan een miljard inwoners. Ongeveer de helft daarvan heeft een mobiele telefoon. Netwerkproblemen en de hoge kosten van internetabonnementen zorgen er echter voor dat een groot deel van de bevolking de mogelijkheden van hun mobieltje niet kan benutten.

Toch zien sommige organisaties de gsm als middel om de welvaart van Afrika aan te zwengelen. Volgens Simon de Haan, hoofdingenieur bij de Praekelt Foundation, hoeven de huidige obstakels ngo’s niet tegen te houden om de Afrikaanse bevolking te bereiken: ‘Ongeveer 95 procent van de mensen met een gsm in Zuid-Afrika werkt met vooraf betaalde belwaarde. Dat betekent dat gebruikers snel te weinig budget over hebben om internet te gebruiken. Maar als het geld opraakt, blijven die gsm’s wel verbonden met het netwerk en dus bereikbaar, ook al kunnen ze zelf niemand meer bereiken. Dat feit biedt enorme mogelijkheden om mensen bijvoorbeeld informatie over gezondheidszorg aan te bieden.’

Sms-dienst helpt patiënten bij aidsbehandelingen

De Praekelt Foundation gebruikt die mogelijkheden om armoede en hiv te bestrijden. Het eerste project van de organisatie, TxtAlert, werd in 2007 opgestart. De gratis dienst verwittigt geregistreerde patiënten met een chronische ziekte wanneer ze een nieuwe dosis medicijnen moeten innemen. Bovendien houdt het programma doktersafspraken bij en laat het patiënten toe om hun dokter te contacteren of afspraken te verzetten – zelfs als ze geen geld hebben om zelf naar de kliniek te bellen.

Met de dienst wil de stichting patiënten bewust maken van het belang van regelmaat bij het innemen van medicijnen, maar ook de zorgsector stroomlijnen en hoge percentages afsprakenverzuim afbouwen. Dat laatste lijkt volgens de stichting alvast te lukken: waar patiënten bij de invoer van het programma in Johannesburg en Pretoria bij een op vier afspraken niet kwamen opdagen, was die verhouding volgens de organisatie tegen 2012 al tot slechts vier procent teruggedrongen.

Zuid-Afrika koploper in hiv-besmettingen

Anne Buvé, epidemiologe en hoofd van de hiv-researchgroep bij het Instituut voor Tropische Geneeskunde, benadrukt het belang van de opvolging van aidsbehandelingen: ‘Initiatieven om behandelingen te ondersteunen zijn erg welkom, want door de voorgeschreven behandeling niet rigoureus te volgen kunnen aids- en andere patiënten zichzelf grote problemen bezorgen. Zeker bij hiv is dat zo: je voelt je niet meteen slecht als je je behandeling onderbreekt, waardoor sommige patiënten denken genezen te zijn. Zo kunnen ze echter resistente virusstammen kweken, waardoor de behandeling haar effect verliest.’

Programma’s om de Zuid-Afrikaanse aidsepidemie in te perken lijken meer dan welkom. De voormalige Britse en Nederlandse kolonie kent het hoogste aantal hiv-besmettingen ter wereld. In 2011 leefden 5.600.000 Zuid-Afrikanen met het virus.

Gustav Praekelt, de oprichter van de gelijknamige stichting, gelooft dat een gebrek aan informatieverstrekking aan die hoge cijfers bijdraagt: ‘Het Zuid-Afrikaanse behandelingssysteem voor hiv is de laatste jaren enorm verbeterd, maar het probleem is dat je moet weten dat je hiv-positief bent om een behandeling te krijgen. Op dit moment laat echter slechts vijf procent van de Zuid-Afrikanen zich testen op de ziekte. Het probleem ligt dus bij een gebrek aan informatie. Om de onwetendheid op te lossen, moeten we manieren zoeken om de bevolking in contact te brengen met de hulpprogramma’s en te overtuigen zich te laten testen.’

‘Zelfs wanneer gsm-gebruikers uit geldgebrek zelf niemand meer kunnen bereiken, staan ze wel in verbinding met het netwerk. Dat feit biedt enorme mogelijkheden.’

‘Eenrichtingscommunicatie zorgt niet voor resultaten’

Een van die manieren vond de stichting in een discussieplatform dat ze YoungAfricaLive doopte. De portaalsite, waar jongeren kunnen discussiëren over liefde, relaties en seks, heeft als doel hiv en andere taboes zoals misbruik of homoseksualiteit bespreekbaar te maken.

Praekelt gelooft dat voorschrijven wat jongeren wel of niet mogen doen via eenrichtingscommunicatie niets opbrengt. Volgens de ondernemer is het net vooral de participatie van de doelgroep in de discussie die voor verandering kan zorgen. ‘Veel meisjes beseffen niet dat ze misbruikt worden tot ze de verhalen en discussies op de website lezen. Meestal maken ze hun problemen door zonder enige vorm van hulp, en vormt YoungAfricaLive de eerste echte steun die ze krijgen’, zegt Praekelt. 

Toch botst de stichting met haar projecten op problemen. Zo verhinderen de meer dan 150 verschillende mobiele netwerken die actief zijn in Afrika een internationale aanpak, het uiteindelijke einddoel van Praekelt. Bovendien leidt de grote schaal van de projecten van de stichting tot een enorme logistieke en financiële uitdaging. Om haar projecten te bekostigen, verkoopt de stichting haar toepassingen aan bedrijven die de technologie op commerciële basis willen gebruiken.

Een derde probleem is dat Afrikaanse gsm-gebruikers vaak geen geld of geschikte gsm hebben om data te downloaden. Om dat obstakel te omzeilen, wil de stichting nu inzetten op alternatieven voor betalende toegang tot internet. Daarvoor werkt de organisatie samen met Wikipedia aan een offline-versie van haar internetencyclopedie. Als de dienst er binnen enkele maanden komt, zullen gebruikers Wikipedia-artikels niet enkel via smartphones maar ook op goedkopere gsm’s via sms – en dus zonder een internetabonnement - kunnen opvragen.

Impact van gsm-initiatieven nog onzeker

De werkelijke impact van de projecten is ondanks hun goede reputatie moeilijk na te gaan. Ongeveer 75 procent van de burgers die in Zuid-Afrika onder de armoedegrens leven, heeft een gsm. Uit onderzoek blijkt dat een groot deel van dat percentage echter geen gebruik maakt van applicaties die nodig zijn om programma’s als YoungAfricaLive te kunnen gebruiken. In een land waar bijna vijf miljoen volwassenen bovendien nooit voldoende hebben leren lezen of schrijven, rijst de vraag hoever de gsm-projecten van de stichting eigenlijk reiken.

Anne Buvé geeft aan dat het nog te vroeg is om te stellen dat gsm-initiatieven echt de toekomst van hiv in Zuid-Afrika zullen bepalen. ‘Gsm-initiatieven zouden een positieve impact kunnen hebben, maar op dit moment is dat nog niet duidelijk. Omdat dergelijke initiatieven en stichtingen bovendien vaak niet goedkoop zijn en het belangrijk is om na te gaan of dat geld wel op een efficiënte manier wordt benut, moeten we eerst onderzoeken of gsm-projecten echt een meerwaarde voor ziektebestrijding kunnen bieden.’

Daarom voert het Instituut voor Tropische Geneeskunde op dit moment onderzoek uit naar de impact van gelijkaardige gsm-projecten in Congo, waar de behandeling van diabetespatiënten ook via sms ondersteund wordt. Of de gsm de toekomst van ziektebestrijding in Afrika zal bepalen, valt dus nog even af te wachten.

Bekijk hieronder een voordracht van Gustav Praekelt over de doelstellingen van de Praekelt Foundation: